Bài 1. Giới thiệu khái quát môn Sinh học

{tocify} $title = {MỤC LỤC BÀI HỌC}

TÓM TẮT LÝ THUYẾT

Yêu cầu cần đạt

- Nếu được đối tượng và các lĩnh vực nghiên cứu của sinh học.

- Trình bày được mục tiêu môn Sinh học

- Phân tích được vai trò của sinh học với cuộc sống hằng ngày và với sự phát triển kinh tế - xã hội; vai trò sinh học với sự phát triển bền vững môi trường sống và những vấn đề toàn cầu.

- Nếu được triển vọng phát triển sinh học trong tương lai.

- Kế được tên các ngành nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học. Trình bày được các thành tựu tử lí thuyết đến thành tựu công nghệ của một số ngành nghề chủ chốt (y — dược học, pháp y, công nghệ thực phẩm, bảo vệ môi trường. nông nghiệp, lâm nghiệp,...). Nếu được triển vọng của các ngành nghề đó trong tương lai.

- Trình bày được định nghĩa về phát triển bền vững.

- Trình bày được vai trò của sinh học trong phát triển bền vững môi trường sống.

- Phân tích được mối quan hệ giữa sinh học với những vấn đề xã hội: đạo đức sinh học, kinh tế, công nghệ

Sinh học hay sinh vật học (gọi tắt là sinh) là một môn khoa học nghiên cứu về thế giới sinh vật. Nó là một nhánh của khoa học tự nhiên, tập trung nghiên cứu các cá thể sống, mối quan hệ giữa chúng với môi trường từ đó đem lại rất nhiều hữu ích cho con người và sinh vật. Vậy ngành Sinh học có những vai trò gì đối với cuộc sống?

I. Đối tượng, lĩnh vực nghiên cứu và mục tiêu môn sinh học 

1. Đối tượng và lĩnh vực nghiên cứu của sinh học 

Một số lĩnh vực của ngành Sinh học và nhiệm vụ của chúng:

- Di truyền học – Sinh học phân tử:

+ Nghiên cứu về tính biến dị ở sinh vật 

+ Nghiên cứu về cơ sở phân tử của các cơ chế di truyền như nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã cũng như các hoạt động sống của tế bào. 

- Sinh học tế bào: Nghiên cứu về cấu tạo và các hoạt động sống của tế bào.

- Vi sinh vật học: Nghiên cứu các đặc điểm hình thái, cấu tạo, phân bố, các quá trình sinh học Vi sinh vật học cũng như vai trò, tác hại của các loài vi sinh vật đối với tự nhiên và con người

- Giải phẫu học – Sinh lí học: 

+ Nghiên cứu về hình thái và cấu tạo bên trong cơ thể sinh vật 

+ Nghiên cứu các quá trình (cơ học, hoá học, vật lý) diễn ra bên trong cơ thể sinh vật sống thông qua hoạt động của các cơ quan và hệ cơ quan.

- Động vật học: Nghiên cứu về hình thái, giải phẫu, sinh lí, phân loại và hành vi của động vật cũng như vai trò và tác hại của chúng đối với tự nhiên và con người.

- Thực vật học: Nghiên cứu về hình thái, giải phẫu, sinh lí, phân loại thực vật; vai trò và tác hại của thực vật đối với tự nhiên và con người.

- Sinh thái học và môi trường: Nghiên cứu mối quan hệ tương tác qua lại giữa các cá thể sinh vật với nhau và với môi trường sống của chúng, sự thay đổi của các yếu tố môi trường và những vấn đề liên quan đến môi trường.

- Công nghệ sinh học: Là ngành công nghệ sử dụng tế bào sống và các quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm sinh học cần thiết cho con người.

2. Mục tiêu học tập môn Sinh học 

Học tập môn Sinh học mang lại cho chúng ta những lợi ích để hiểu biết về thế giới tự nhiên từ đó ứng dụng vào các vấn đề trong cuộc sống:

- Giúp chúng ta thêm yêu và tự hào về quê hương, đất nước, biết giữ gìn và bảo vệ quê hương, có thái độ tôn trọng, ứng xử đúng mực, phù hợp với thiên nhiên qua sự hiểu biết về sự hình thành và phát triển của thế giới sống, các quy luật đặt ra trong tự nhiên qua việc học tập môn Sinh học.

- Mang lại cho chúng ta các thành phần năng lực như: nhận thức sinh học; tìm hiểu thế giới sống; vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào cuộc sống thực tiễn để mỗi người đều hình thành và phát triển năng lực sinh học.

- Ngoài ra môn Sinh học cũng giúp chúng ta có thêm tri thức, tư duy rèn luyện thế giới quan về khoa học, có tinh thần trách nhiệm cao trong công cuộc phát triển đất nước, trung thực và nhiều năng lực cần thiết.

II. Vai trò của Sinh học

- Tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi có khả năng chống chịu tốt hơn, mang lại nhiều nguồn dinh dưỡng, cho năng suất cao hơn.

- Tạo ra các chế phẩm sử dụng trong trồng trọt, chăn nuôi và xử lý môi trường.

- Các công nghệ bảo quản và chế biến sản phẩm phát triển giúp nâng cao chất lượng các sản phẩm phục vụ cho xuất khẩu và tiêu dùng trong nước.

- Tạo ra các loại thuốc trị đem lại hiệu quả cao chữa bệnh cho con người.

Những đóng góp của ngành Sinh học trong bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống:

- Tạo ra các mô hình sinh thái nhằm đánh giá các vấn đề về môi trường như: mức độ ô nhiễm không khí, nước; sự nóng lên toàn cầu, suy kiệt các nguồn tài nguyên thiên nhiên, sự thu hẹp môi trường sống của các loài động vật hoang dã,...

- Xây dựng các mô hình tái sử dụng chất thải trong các ngành công – nông nghiệp, tái chế rác thải hữu cơ.

- Đưa ra các giải pháp xử lý ô nhiễm môi trường.

III. Sinh học trong tương lai

Con người đã giải quyết những vấn đề môi trường: 

- Chủ động dùng vi sinh vật để xử lý nước thải, xử lý dầu tràn trên biển, phân huỷ rác thải đề tạo phân bón,…

- Tạo ra xăng sinh học cũng là một trong những phát minh giúp bảo vệ môi trường, giúp giảm thiểu khói bụi phát tán từ ô tô, xe máy ra không khí, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên

Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng trong nghiên cứu sinh học trên các phần mềm chuyên dụng, các mô hình mô phỏng 

=> Hạn chế việc sử dụng sinh vật làm vật thí nghiệm; kết hợp với khoa học Trái Đất, khoa học vũ trụ để nghiên cứu về khả năng tồn tại của sự sống ở các hành tinh khác ngoài Trái Đất.

Thành tựu của Sinh học được sử dụng ở nhiều lĩnh vực như:

- Công nghiệp thực phẩm: tạo ra các sản phẩm phục vụ cho con người

- Nông nghiệp: tạo ra các giống cây, vật nuôi chống chịu tốt, cho năng suất cao; tạo ra các chế phẩm trị bệnh mang hiệu quả cao trong nông nghiệp,...

- Y học: nghiên cứu ra các loại thuốc, vaccine, enzyme;... phòng ngừa và chữa trị bệnh cho con người

- Môi trường: tạo ra các chế phẩm xử lý môi trường, tái sử dụng các loại rác thải hữu cơ.....

Các thành tựu của Sinh học đóng vai trò to lớn trong các vấn đề của con người và môi trường, được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực đời sống.

=> Do đó việc ứng dụng các thành tựu của sinh học được xem là giải pháp quan trọng để giải quyết nhiều vấn đề như môi trường, sức khoẻ con người.

IV. Các ngành nghề liên quan đến Sinh học và ứng dụng Sinh học

1. Nhóm ngành Sinh học cơ bản

Các ngành nghề nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học:

Nhóm ngành sinh học cơ bản: 

+ Y học: Phát triển các kĩ thuật cấy ghép nội tạng, kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, liệu pháp gene, liệu pháp tế bào gốc, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe con người,..

+ Dược học: Sản xuất nhiều loại vaccine, enzyme, kháng thể, thuốc,... Nhằm phòng và chữa trị nhiều bệnh ở người. ngành sinh học

+ Pháp y: Xét nghiệm DNA hoặc dấu vân tay để xác định mối quan hệ huyết thống, cơ bản xác định tình trạng sức khoẻ hoặc tình trạng tổn thương trong các vụ tai nạn giao thông, tai nạn lao động...Để giải quyết các vụ án dân sự; hoặc khám nghiệm tử thi, xét nghiệm DNA từ mẫu máu, tóc, da,... được thu nhận từ thiện trường vụ án trong điều tra các vụ án hình sự.

Nhóm ngành ứng dụng sinh học:

+ Công nghệ sinh học: Tạo ra các sản phẩm mới phục vụ cho nhiều lĩnh vực như thực phẩm, y học, chăn nuôi,.. Góp phần nâng cao sức khoẻ con người.

+ Khoa học môi trường: Đưa ra biện pháp xử lý kịp thời, đồng thời chế tạo và sản xuất nhiều vật liệu, dụng cụ, thiết bị phục vụ cho việc bảo vệ môi trường. Nhiều biện pháp sinh học (sử dụng tạo, vi sinh vật) cũng đã được ứng dụng rất hiệu quả. 

+ Nông nghiệp: Áp dụng các kĩ thuật hiện đại góp phần tăng năng suất, chất lượng các sản ngành ứng phẩm (gạo, trái cây, thuỷ sản,...) Và giảm chi phí sản xuất, đảm bảo nguồn cung cấp lương thực trong nước và xuất khẩu.

+ Lâm nghiệp: Phối hợp chặt chẽ giữa việc trồng, bảo vệ và khai thác rừng một cách hợp lý, ban hành nhiều chính sách nhằm hỗ trợ cho việc quản lý và bảo vệ rừng. Nhờ đó, diện tích rừng được khôi phục đáng kể.

+ Thủy sản: Giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế nông nghiệp và kinh tế biến, bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

2. Nhóm ngành ứng dụng Sinh học

+ Mục tiêu của ngành là giải quyết những vấn đề thực tiễn liên quan đến lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, môi trường như nước thải, khí thải, chất thải rắn và chất thải nguy hại, tái chế chất thải, sản xuất sạch,… 

+ Có cơ hội làm việc ở Sở tài nguyên và môi, trường, các công ty, doanh nghiệp về các công việc liên quan như phụ trách công tác kiểm tra, quản lý môi trường; tư vấn, thiết kế các hệ thống xử lý nước thải,.. khi học tập và nghiên cứu về ngành Khoa học môi trường

+ Hiện nay, xã hội ngày càng phát triển, dân số càng tăng lên đáng kể dẫn đến nhu cầu của con người càng tăng đã tạo ra những vấn đề nặng nề và khó giải quyết hơn về môi trường => đặt ra nhu cầu về những nhà môi trường học nhằm giải quyết các vấn đề về môi trường.

V. Sinh học với phát triển bền vững và những vấn đề xã hội

1. Sinh học với phát triển bền vững 

- Sinh học là một trong những yếu tố góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội: 

+ Vận dụng các kiến thức sinh học trong quản lý và khai thác hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên

+ Tạo ra các chế phẩm sinh học, sản xuất ra các giống vật nuôi, cây trồng đem lại giá trị dinh dưỡng, tăng năng suất và chất lượng cao

- Sinh học đóng vai trò vô cùng to lớn trong công cuộc bảo vệ môi trường sống: 

+ Góp phần bảo vệ sự đa dạng sinh học

+ Xây dựng các mô hình sinh thái để bảo vệ và khôi phục môi trường sống; các công trình nghiên cứu về di truyền, sinh học tế bào được áp dụng trong nhân giống, bảo toàn nguồn gene quý hiếm của các loài sinh vật có nguy cơ bị tuyệt chủng. 

2. Mối quan hệ giữa sinh học với những vấn đề xã hội

a) Sinh học và vấn đề đạo đức sinh học

Thí nghiệm vi phạm đạo đức sinh học là những thí nghiệm trên con người với mục đích lợi nhuận hay nhằm nhân bản vô tính,... Em không đồng tính với việc dùng con người để làm thí nghiệm vì việc nghiên cứu trên con người có thể gây di chứng hoặc ảnh hưởng đến tính mạng con người. 

Để không trái với đạo đức sinh học, khi nghiên cứu sinh học cần lưu ý những vấn đề:

- Làm rõ nguồn gốc sinh vật 

- Tuân thủ những quy định chặt chẽ về đạo đức nghiên cứu của quốc gia và quốc tế một cách trung thực, nghiêm túc nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho đối tượng tham gia nghiên cứu.

b) Sinh học và sự phát triển kinh tế, công nghệ

Một số sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học như:

- Trong y học: Vaccine , kháng thể,...

- Trong nông nghiệp: cây trồng kháng bệnh, kháng thuốc trừ sâu, chế phẩm vi sinh,...

- Trong công nghiệp: nhiên liệu sinh học, ứng dụng vi sinh vật trong công nghệ thực phẩm,...

CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA

Câu hỏi trang 5 SGK Sinh học 10

Một trong những thành tựu của ngành Sinh học là tạo ra các loài sinh vật biến đổi gene (Genetically Modified Organism– GMO) nhờ đó đã mang lại cho con người những loại thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao với giá thành rẻ, thời gian bảo quản lâu hơn, đặc biệt là thành tựu này còn góp phần giải quyết vấn đề nạn đói trên thế giới. Ngoài việc đảm bảo nguồn thực phẩm, ngành Sinh học còn có những vai trò gì đối với đời sống con người?

Một số loại rau củ biến đổi gen

 

Lời giải chi tiết:

Vai trò của ngành Sinh học đối với cuộc sống con người: 

- Làm thay đổi mạnh mẽ nền nông nghiệp, công nghiệp, y học,… góp phần hiện đại hóa đất nước, phát triển kinh tế, xã hội, nâng cao chất lượng, hiệu quảm an toàn và thân thiệt với môi trường.

- Giúp con người đảm bảo đầy đủ các nhu cầu dinh dưỡng, giảm bệnh tật, nâng cao tuổi thọ, gia tăng điều kiện chăm sóc sức khoẻ và điều trị bệnh.

I. Đối tượng, lĩnh vực nghiên cứu và mục tiêu môn sinh học 

1. Đối tượng và lĩnh vực nghiên cứu của sinh học 

Câu 1. Hãy đặt ra các câu hỏi liên quan đến hiện tượng trong Hình 1.2. 

Câu 2. Hãy sắp xếp các câu hỏi đã đặt ra vào những nội dung sau: 

a) Hình thái và cấu tạo cơ thể. 

b) Hoạt động chức năng của cơ thể. 

c) Mối quan hệ giữa các cá thể với nhau. 

d) Mối quan hệ giữa cả thể với môi trường. 

e) Quá trình tiến hoá của sinh vật.

Lời giải:

Câu 1. Một số câu hỏi liên quan đến hiện tượng trong Hình 1.2:

- Mô tả cấu tạo của hoa.

- Bướm đã sử dụng bộ phận nào để hút mật hoa?

- Đặc điểm nào của hoa thu hút bướm đến hút mật?

- Hiện tượng bướm hút mật ở hoa có ý nghĩa gì đối với hoa và đối với loài bướm.

- Hoạt động này diễn ra trong giai đoạn phát triển nào của cây?

- Hãy đưa ra các phương thức phát tán ở thực vật có hoa.

- Nếu diệt hết các loại sâu bướm trên Trái đất, điều gì sẽ xảy ra?

Câu 2. Sắp xếp các câu hỏi:

a) Hình thái và cấu tạo cơ thể.

Câu hỏi: Mô tả cấu tạo của hoa

b) Hoạt động chức năng của cơ thể. 

Câu hỏi: 

+ Bướm đã sử dụng bộ phận nào để hút mật hoa?

+ Đặc điểm nào của hoa thu hút bướm đến hút mật?

c) Mối quan hệ giữa các cá thể với nhau. 

Câu hỏi: Hiện tượng bướm hút mật ở hoa có ý nghĩa gì đối với hoa và đối với loài bướm.

d) Mối quan hệ giữa cả thể với môi trường. 

Câu hỏi: Nếu diệt hết các loại sâu bướm trên Trái đất, điều gì sẽ xảy ra?

e) Quá trình tiến hoá của sinh vật

Câu hỏi: Hãy đưa ra các phương thức phát tán ở thực vật có hoa.

Câu hỏi trang 6 SGK Sinh học 10

Câu 3. Hãy kể tên một số lĩnh vực của ngành Sinh học. Nhiệm vụ chính của mỗi lĩnh vực đó là gì?

Câu 4. Để trả lời các câu hỏi đã đặt ra, ta cần tìm hiểu lĩnh vực nào của ngành Sinh học?

Lời giải chi tiết:

Câu 3. Một số lĩnh vực của ngành Sinh học và nhiệm vụ của chúng:

- Di truyền học – Sinh học phân tử:

+ Nghiên cứu về tính biến dị ở sinh vật 

+ Nghiên cứu về cơ sở phân tử của các cơ chế di truyền như nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã cũng như các hoạt động sống của tế bào. 

- Sinh học tế bào: Nghiên cứu về cấu tạo và các hoạt động sống của tế bào.

- Vi sinh vật học: Nghiên cứu các đặc điểm hình thái, cấu tạo, phân bố, các quá trình sinh học Vi sinh vật học cũng như vai trò, tác hại của các loài vi sinh vật đối với tự nhiên và con người

- Giải phẫu học – Sinh lí học: 

+ Nghiên cứu về hình thái và cấu tạo bên trong cơ thể sinh vật 

+ Nghiên cứu các quá trình (cơ học, hoá học, vật lý) diễn ra bên trong cơ thể sinh vật sống thông qua hoạt động của các cơ quan và hệ cơ quan.

- Động vật học: Nghiên cứu về hình thái, giải phẫu, sinh lí, phân loại và hành vi của động vật cũng như vai trò và tác hại của chúng đối với tự nhiên và con người.

- Thực vật học: Nghiên cứu về hình thái, giải phẫu, sinh lí, phân loại thực vật; vai trò và tác hại của thực vật đối với tự nhiên và con người.

- Sinh thái học và môi trường: Nghiên cứu mối quan hệ tương tác qua lại giữa các cá thể sinh vật với nhau và với môi trường sống của chúng, sự thay đổi của các yếu tố môi trường và những vấn đề liên quan đến môi trường.

- Công nghệ sinh học: Là ngành công nghệ sử dụng tế bào sống và các quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm sinh học cần thiết cho con người.

Câu 4. Để trả lời cho các câu hỏi đã đặt ra, chúng ta cần tìm hiểu những lĩnh vực: 

- Thực vật học

- Động vật học

- Di truyền học

- Sinh thái học 

- Môi trường.

Luyện tập

Nếu yêu thích môn Sinh học, em sẽ chọn lĩnh vực nào của ngành Sinh học? Tại sao?

Lời giải:

- Trong các lĩnh vực của ngành Sinh học, lĩnh vực mà em thấy yêu thích nhất là Động vật học, vì lĩnh vực này giúp em hiểu hơn về các tập tính của động vật như tập tính bẩm sinh, tập tính học được và tập tính hỗn hợp.

- Lĩnh vực em thích nhất trong ngành Sinh học là ngành Công nghệ sinh học, vì hiện nay ngành Công nghệ sinh học tạo ra các loại thuốc để chữa bệnh có hiệu quả cao, tạo ra được nhiều thực phẩm mang lại giá trị dinh dưỡng theo đúng yêu cầu của con người…

2. Mục tiêu học tập môn Sinh học 

Câu hỏi 

Học tập môn Sinh học mang lại cho chúng ta những lợi ích gì?  

Lời giải:

Học tập môn Sinh học mang lại cho chúng ta những lợi ích để hiểu biết về thế giới tự nhiên từ đó ứng dụng vào các vấn đề trong cuộc sống:

- Giúp chúng ta thêm yêu và tự hào về quê hương, đất nước, biết giữ gìn và bảo vệ quê hương, có thái độ tôn trọng, ứng xử đúng mực, phù hợp với thiên nhiên qua sự hiểu biết về sự hình thành và phát triển của thế giới sống, các quy luật đặt ra trong tự nhiên qua việc học tập môn Sinh học.

- Mang lại cho chúng ta các thành phần năng lực như: nhận thức sinh học; tìm hiểu thế giới sống; vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào cuộc sống thực tiễn để mỗi người đều hình thành và phát triển năng lực sinh học.

- Ngoài ra môn Sinh học cũng giúp chúng ta có thêm tri thức, tư duy rèn luyện thế giới quan về khoa học, có tinh thần trách nhiệm cao trong công cuộc phát triển đất nước, trung thực và nhiều năng lực cần thiết.

Vận dụng

Em sẽ thể hiện tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước bằng những hành động cụ thể nào?

Lời giải:

Một số hành động thể hiện tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước:

- Phân loại rác, vứt rác đúng nơi quy định. 

- Không chặt phá, mua bán trái phép tài nguyên rừng, sử dụng các sản phẩm từ động vật hoang dã, các loài có nguy cơ tuyệt chủng.

- Tuyên truyền cho mọi người biết về tầm quan trọng của chỉ thị 5K đối với việc phòng, chống dịch SARS – CoV – 2.

- Tìm hiểu thêm nhiều kiến thức về Sinh học để áp dụng vào thực tiễn đời sống.

II. Vai trò của Sinh học

Câu hỏi trang 7 SGK Sinh học 10

Câu 6. Hãy nêu một vài thành tựu cụ thể chứng minh vai trò của ngành Sinh học đối với sự phát triển kinh tế - xã hội. 

Câu 7. Những hiểu biết về bộ não đã mang lại lợi ích gì cho con người?

Lời giải chi tiết:

Câu 6. Một số thành tựu của cụ thể chứng minh vai trò của ngành Sinh học đối với sự phát triển kinh tế - xã hội:

- Tạo ra các giống cây trồng, vật nuôi có khả năng chống chịu tốt hơn, mang lại nhiều nguồn dinh dưỡng, cho năng suất cao hơn.

- Tạo ra các chế phẩm sử dụng trong trồng trọt, chăn nuôi và xử lý môi trường.

- Các công nghệ bảo quản và chế biến sản phẩm phát triển giúp nâng cao chất lượng các sản phẩm phục vụ cho xuất khẩu và tiêu dùng trong nước.

- Tạo ra các loại thuốc trị đem lại hiệu quả cao chữa bệnh cho con người.

Câu 7. Bằng sự hiểu biết về cấu tạo và hoạt động chức năng sinh lí của não bộ, con người có thể:

- Chủ động đưa ra những phương pháp cải thiện trí nhớ

- Tư vấn và chữa trị các vấn đề về tâm lý cũng như hành vi của con người

=> Góp phần làm cho Tâm lí học và Khoa học xã hội phát triển hơn

Luyện tập

Ngành Sinh học đã có những đóng góp gì trong bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống?

Lời giải:

Những đóng góp của ngành Sinh học trong bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống:

- Tạo ra các mô hình sinh thái nhằm đánh giá các vấn đề về môi trường như: mức độ ô nhiễm không khí, nước; sự nóng lên toàn cầu, suy kiệt các nguồn tài nguyên thiên nhiên, sự thu hẹp môi trường sống của các loài động vật hoang dã,...

- Xây dựng các mô hình tái sử dụng chất thải trong các ngành công – nông nghiệp, tái chế rác thải hữu cơ.

- Đưa ra các giải pháp xử lý ô nhiễm môi trường.

III. Sinh học trong tương lai

Câu hỏi trang 8 SGK Sinh học 10

Câu 8. Con người có thể giải quyết những vấn đề môi trường như thế nào?

Câu 9. Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng gì trong tương lai?

Lời giải:

Câu 8. 

Con người đã giải quyết những vấn đề môi trường: 

- Chủ động dùng vi sinh vật để xử lý nước thải, xử lý dầu tràn trên biển, phân huỷ rác thải đề tạo phân bón,…

- Tạo ra xăng sinh học cũng là một trong những phát minh giúp bảo vệ môi trường, giúp giảm thiểu khói bụi phát tán từ ô tô, xe máy ra không khí, tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên

Câu 9. Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng trong nghiên cứu sinh học trên các phần mềm chuyên dụng, các mô hình mô phỏng 

=> Hạn chế việc sử dụng sinh vật làm vật thí nghiệm; kết hợp với khoa học Trái Đất, khoa học vũ trụ để nghiên cứu về khả năng tồn tại của sự sống ở các hành tinh khác ngoài Trái Đất.

Câu hỏi

Tại sao việc ứng dụng các thành tựu của sinh học được xem là giải pháp quan trọng để giải quyết nhiều vấn đề như môi trường, sức khoẻ con người?

Lời giải:

Thành tựu của Sinh học được sử dụng ở nhiều lĩnh vực như:

- Công nghiệp thực phẩm: tạo ra các sản phẩm phục vụ cho con người

- Nông nghiệp: tạo ra các giống cây, vật nuôi chống chịu tốt, cho năng suất cao; tạo ra các chế phẩm trị bệnh mang hiệu quả cao trong nông nghiệp,...

- Y học: nghiên cứu ra các loại thuốc, vaccine, enzyme;... phòng ngừa và chữa trị bệnh cho con người

- Môi trường: tạo ra các chế phẩm xử lý môi trường, tái sử dụng các loại rác thải hữu cơ.....

Các thành tựu của Sinh học đóng vai trò to lớn trong các vấn đề của con người và môi trường, được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực đời sống.

=> Do đó việc ứng dụng các thành tựu của sinh học được xem là giải pháp quan trọng để giải quyết nhiều vấn đề như môi trường, sức khoẻ con người.

IV. Các ngành nghề liên quan đến Sinh học và ứng dụng Sinh học

1. Nhóm ngành Sinh học cơ bản

Câu hỏi trang 9 SGK Sinh học 10

Câu 10. Hãy kể tên một số ngành nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học. Cho biết vai trò của các ngành nghề đó đối với đời sống con người.

Lời giải:

Các ngành nghề nghề liên quan đến sinh học và ứng dụng sinh học:

Nhóm ngành sinh học cơ bản: 

+ Y học: Phát triển các kĩ thuật cấy ghép nội tạng, kỹ thuật hỗ trợ sinh sản, liệu pháp gene, liệu pháp tế bào gốc, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe con người,..

+ Dược học: Sản xuất nhiều loại vaccine, enzyme, kháng thể, thuốc,... Nhằm phòng và chữa trị nhiều bệnh ở người. ngành sinh học

+ Pháp y: Xét nghiệm DNA hoặc dấu vân tay để xác định mối quan hệ huyết thống, cơ bảnxác định tình trạng sức khoẻ hoặc tình trạng tổn thương trong các vụ tai nạn giao thông, tai nạn lao động...Để giải quyết các vụ án dân sự; hoặc khám nghiệm tử thi, xét nghiệm DNA từ mẫu máu, tóc, da,... được thu nhận từhiện trường vụ án trong điều tra các vụ án hình sự.

Nhóm ngành ứng dụng sinh học:

+ Công nghệ sinh học: Tạo ra các sản phẩm mới phục vụ cho nhiều lĩnh vực như thực phẩm, y học, chăn nuôi,.. Góp phần nâng cao sức khoẻ con người.

+ Khoa học môi trường: Đưa ra biện pháp xử lý kịp thời, đồng thời chế tạo và sản xuất nhiều vật liệu, dụng cụ, thiết bị phục vụ cho việc bảo vệ môi trường. Nhiều biện pháp sinh học (sử dụng tạo, vi sinh vật) cũng đã được ứng dụng rất hiệu quả. 

+ Nông nghiệp: Áp dụng các kĩ thuật hiện đại góp phần tăng năng suất, chất lượng các sản ngành ứng phẩm (gạo, trái cây, thuỷ sản,...) Và giảm chi phí sản xuất, đảm bảo nguồn cung cấp lương thực trong nước và xuất khẩu.

+ Lâm nghiệp: Phối hợp chặt chẽ giữa việc trồng, bảo vệ và khai thác rừng một cách hợp lý, ban hành nhiều chính sách nhằm hỗ trợ cho việc quản lý và bảo vệ rừng. Nhờ đó, diện tích rừng được khôi phục đáng kể.

+ Thủy sản: Giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu các ngành kinh tế nông nghiệp và kinh tế biến, bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững độc lập, chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

2. Nhóm ngành ứng dụng Sinh học

Câu 11. Tại sao sự phát triển của ngành Lâm nghiệp có ảnh hưởng to lớn đến việc bảo vệ đa dạng sinh học?

Lời giải:

Sự phát triển của ngành Lâm nghiệp ảnh hưởng to lớn trong việc bảo vệ đa dạng sinh học vì nó có vai trò trong việc bảo tồn các loài sinh vật rừng, sinh vật hoang dã; khai thác tài nguyên rừng hợp lý, trồng cây bảo vệ sự sống, ngăn ngừa thiên tai, sạc lở,… 

Luyện tập

Trong số các ngành nghề kế trên, hãy chọn một nghề mà em yêu thích, tìm hiểu và trình bày về: mục tiêu, yêu cầu, cơ hội việc làm, thành tựu, triển vọng trong tương lai của nghề đó.

Lời giải:

Trong số các ngành nghề trên, một trong nghề em yêu thích là ngành Khoa học môi trường. 

+ Ngành nghề này cần nắm được những kiến thức về sinh học, hóa học, địa lý,..; kỹ năng phân tích tình huống, quản lý thông tin, dữ liệu...

+ Mục tiêu của ngành là giải quyết những vấn đề thực tiễn liên quan đến lĩnh vực khoa học, kỹ thuật, môi trường như nước thải, khí thải, chất thải rắn và chất thải nguy hại, tái chế chất thải, sản xuất sạch,… 

+ Có cơ hội làm việc ở Sở tài nguyên và môi, trường, các công ty, doanh nghiệp về các công việc liên quan như phụ trách công tác kiểm tra, quản lý môi trường; tư vấn, thiết kế các hệ thống xử lý nước thải,.. khi học tập và nghiên cứu về ngành Khoa học môi trường

+ Hiện nay, xã hội ngày càng phát triển, dân số càng tăng lên đáng kể dẫn đến nhu cầu của con người càng tăng đã tạo ra những vấn đề nặng nề và khó giải quyết hơn về môi trường => đặt ra nhu cầu về những nhà môi trường học nhằm giải quyết các vấn đề về môi trường.

Vận dụng 

Hãy đề xuất ý tưởng về một ứng dụng của sinh học trong tương lai mà em nghĩ sẽ mang lại hiệu quả cao.

Lời giải:

Khí đốt là tài nguyên không thay thế nên trong tương lai, khí đốt sẽ càng ngày càng khan hiếm, do đó cần tạo ra các loại khí đốt mới phục vụ cho con người mà không gây ô nhiễm môi trường. Vì vậy ứng dụng của sinh học trong tương lai mà em nghĩ sẽ mang lại hiệu quả cao là ứng dụng sinh học để sản xuất các khí đốt. 

V. Sinh học với phát triển bền vững và những vấn đề xã hội

1. Sinh học với phát triển bền vững 

Câu hỏi trang 10 SGK Sinh học 10

Câu 12. Sự phát triển của ngành Sinh học có ý nghĩa như thế nào đối với phát triển bền vững?

Lời giải:

- Sinh học là một trong những yếu tố góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội: 

+ Vận dụng các kiến thức sinh học trong quản lý và khai thác hợp lí nguồn tài nguyên thiên nhiên

+ Tạo ra các chế phẩm sinh học, sản xuất ra các giống vật nuôi, cây trồng đem lại giá trị dinh dưỡng, tăng năng suất và chất lượng cao

- Sinh học đóng vai trò vô cùng to lớn trong công cuộc bảo vệ môi trường sống: 

+ Góp phần bảo vệ sự đa dạng sinh học

+ Xây dựng các mô hình sinh thái để bảo vệ và khôi phục môi trường sống; các công trình nghiên cứu về di truyền, sinh học tế bào được áp dụng trong nhân giống, bảo toàn nguồn gene quý hiếm của các loài sinh vật có nguy cơ bị tuyệt chủng. 

2. Mối quan hệ giữa sinh học với những vấn đề xã hội

a) Sinh học và vấn đề đạo đức sinh học

Câu 13. Một thí nghiệm như thế nào được cho là vi phạm đạo đức sinh học? Em có đồng ý với việc dùng con người để làm thí nghiệm không? Tại sao?

Câu 14. Khi nghiên cứu sinh học cần lưu ý những vấn đề gì để không trái với đạo đức sinh học?

Lời giải:

Câu 13. 

Thí nghiệm vi phạm đạo đức sinh học là những thí nghiệm trên con người với mục đích lợi nhuận hay nhằm nhân bản vô tính,... Em không đồng tính với việc dùng con người để làm thí nghiệm vì việc nghiên cứu trên con người có thể gây di chứng hoặc ảnh hưởng đến tính mạng con người. 

Câu 14. Đế không trái với đạo đức sinh học, khi nghiên cứu sinh học cần lưu ý những vấn đề:

- Làm rõ nguồn gốc sinh vật 

- Tuân thủ những quy định chặt chẽ về đạo đức nghiên cứu của quốc gia và quốc tế một cách trung thực, nghiêm túc nhằm đảm bảo an toàn tối đa cho đối tượng tham gia nghiên cứu.

b) Sinh học và sự phát triển kinh tế, công nghệ

Câu 15. Kể tên một số sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học được sử dụng trong đời sống hàng ngày.

Lời giải:

Một số sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học như:

- Trong y học: Vaccine , kháng thể,...

- Trong nông nghiệp: cây trồng kháng bệnh, kháng thuốc trừ sâu, chế phẩm vi sinh,...

- Trong công nghiệp: nhiên liệu sinh học, ứng dụng vi sinh vật trong công nghệ thực phẩm,...

Câu hỏi trang 11 SGK Sinh học 10

Luyện tập 

Tại sao đa dạng sinh học gắn liền với sự phát triển kinh tế - xã hội?

Lời giải:

Đa dạng sinh học gắn liền với sự phát triển kinh tế - xã hội vì đa dạng sinh học đem lại vai trò vô cùng to lớn đối với đời sống con người. Đa dạng sinh học cung thực phẩm, nguyên liệu cần thiết cho các ngành nông nghiệp, công nghiệp; các loại thuốc chữa bệnh, vaccine trong y học…. Vai trò của đa dạng sinh học là nhân tố quyết định cho sự phát triển và tồn tại của nhận loại.

BÀI TẬP SÁCH GIÁO KHOA

Câu 1: Trong tương lai, với sự phát triển của ngành Sinh học, con người có triển vọng chữa khỏi các bệnh hiểm nghèo như ung thư, AIDS,... hay không? Tại sao? 

Câu 2: Tại sao nói "Thế kỷ XXI là thế kỷ của ngành Công nghệ sinh học"? 

Lời giải:

Câu 1: Trong tương lai, với sự phát triển của ngành Sinh học, con người có triển vọng rất cao sẽ chữa khỏi bệnh hiểm nghèo như ung thư, AIDS,... vì trong tương lai, sự phát triển của sinh học sẽ nghiên cứu ra các phương pháp chữa trị mới, các loại thuốc để chữa các bệnh này.

Câu 2: "Thế kỷ XXI là thế kỷ của ngành Công nghệ sinh học" vì ở thế kỉ XXI, ngành Công nghệ sinh học đang rất phát triển và có nhiều ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như nông nghiệp như tạo ra các chế phẩm nông nghiệp; các cây trồng, vật nuôi chống chịu bệnh,.., trong y học nghiên cứu được vaccine, kháng thể, hormone,..., trong bảo vệ môi trường tạo ra các loại nhựa phân hủy sinh học, nhiên liệu sinh học,.....

SÁCH BÀI TẬP

Câu 1: Ý nào dưới đây là đúng khi nói về vai trò của sinh học trong phát triển kinh tế?​

A. Tạo ra những giống cây trồng và vật nuôi có năng suất và chất lượng cao.

B. Cung cấp các kiến thức, công nghệ xử lí ô nhiễm và cải tạo môi trường.

C. Góp phần xây dựng chính sách môi trường.

D. Đưa ra các biện pháp nhằm kiểm soát sự phát triển dân số cả về chất lượng và số lượng.

Câu 2: Xác định đâu là vai trò của ngành Sinh học đối với cuộc sống con người?

A. Góp phần vào sự phát triển kinh tế

B. Làm thay đổi mạnh mẽ công nghiệp, nông nghiệp, y học,… tăng chất lượng, hiệu quả, an toàn và thân thiện với môi trường.

C. Giúp con người giảm bệnh tật, đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng, nâng cao điều kiện chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh, gia tăng tuổi thọ. 

D. Cả 3 đáp án trên

Câu 3: Đâu là nội dung nghiên cứu lĩnh vực vi sinh vật học?

A. Nghiên cứu về hình thái và cấu tạo bên trong cơ thể sinh vật

B. Nghiên cứu các quá trình diễn ra bên trong cơ thể sinh vật sống thông qua các cơ quan và hệ cơ quan. 

C. Nghiên cứu các đặc điểm hình thái, cấu tạo, phân bố các quá trình sinh học, cũng như tác hại, vai trò của loài vi sinh vật đối với tự nhiên và con người. 

D. Sử dụng tế bào sống và các quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm sinh học cần thiết cho con người.

Câu 4: Đâu là đóng góp của ngành sinh học trong bảo vệ và phát triển môi trường?

A. Tạo ra chế phẩm xử lý ô nhiễm môi trường.

B. Xây dựng các mô hình sinh thái

C. Đưa ra mô hình tái sử dụng các chất thải trong trồng trọt, chăn nuôi

D. Cả 3 đáp án trên

Câu 5: Ngành nào dưới đây được đánh giá là "ngành học của tương lai"?​

A. Công nghệ sinh học.

B. Dược học.

C. Chăn nuôi.

D. Quản lí tài nguyên rừng.

Câu 6: Đâu là nhóm ngành sinh học cơ bản có vai trò quan trọng đối với đời sống con người/

A .Y học

B. Dược học

C. Pháp y

D. Cả 3 đáp án trên

Câu 7: Xác định đâu là lĩnh vực của ngành Sinh học?

A. Di truyền

B. Sinh học phân tử

D. Vi sinh vật

D. Cả 3 đáp án trên

Câu 8: Hãy cho biết: Sự kết hợp giữa sinh học và tin học mang lại những triển vọng gì trong tương lai/

A. hạn chế sinh vật làm thí nghiệm

B. Kết hợp với khoa học trái đất

C. Kết hợp với khoa học trái đất, khoa học vũ trụ

D. Cả A và C

Câu 9: Đâu là giải pháp con người tạo ra để góp phần bảo vệ môi trường?

A. Dùng vi sinh vật để xử lý nước thải, xử lý dầu tràn trên biển

B. Tạo ra xi măng sinh học

C. Dùng vi sinh vật phân hủy rác để tạo phân bón

D. Cả 3 đáp án trên đều đúng

Câu 10: Xác định nội dung nghiên cứu của lĩnh vực thực vật học?

A. Nghiên cứu về hình thái, giải phẫu, sinh lí, phân loại thực vật cũng như vai trò và tác hại của chúng đối với tự nhiên và con người

B. Nghiên cứu về hình thái và cấu tạo bên trong của sinh vật.

C. Sử dụng tế bào sống và các quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm sinh học cần thiết cho con người

D. Nghiên cứu về di truyền và biến dị ở các loài sinh vật.