TÓM TẮT LÝ THUYẾT
I. Con đường thu nhận và tiêu hóa thức ăn trong ống tiêu hóa ở động vật
Động vật thu nhận thức ăn từ môi trường ngoài qua hoạt động ăn và uống.
Tiêu hóa là quá trình biến đổi các chất phức tạp trong thức ăn thành chất đơn giản mà cơ thể có thể hấp thụ được bằng hoạt động tiêu hóa và thải các chất dư thừa qua hậu môn.
Con đường thu nhận và tiêu hóa thức ăn trong ống tiêu hóa ở người trải qua 3 giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Thức ăn được đưa vào miệng và bắt đầu quá trình biến đổi trong ống tiêu hóa.
- Giai đoạn 2: Thức ăn (các chất dinh dưỡng có trong thức ăn như carbohydrate, protein, lipid,…) được biến đổi trong ống tiêu hóa để trở thành các chất đơn giản và được hấp thụ vào máu.
- Giai đoạn 3: Các chất cặn bã còn lại không được cơ thể hấp thụ sẽ được thải ra ngoài dưới dạng phân qua hậu môn.
II. Nhu cầu sử dụng nước và con đường trao đổi nước ở động vật
Giống như những sinh vật khác, động vật cần nước để duy trì sự sống. Mỗi loài động vật có nhu cầu sử dụng nước khác nhau phụ thuộc vào tuổi, đặc điểm sinh học, môi trường sống,...
Đa số động vật và con người lấy nước vào cơ thể chủ yếu qua thức ăn và nước uống. Nước được hấp thụ trực tiếp ở các bộ phận của ống tiêu hoá, trong đó ruột già là nơi hấp thụ nhiều nước nhất. Sau khi hấp thụ vào mạch máu, nước được vận chuyển tới các tế bào và các cơ quan trong cơ thể để tham gia vào quá trình trao đổi chất. Nước và các chất thải được đào thải ra khỏi cơ thể chủ yếu qua nước tiểu và mồ hôi. Nước tiểu được tạo ra nhờ quá trình lọc máu ở thận, sau đó được ống dẫn nước tiểu đưa xuống bàng quang và thải ra ngoài qua ống đái. Vì nước luôn có sự đào thải ra khỏi cơ thể nên việc bổ sung nước là vô cùng quan trọng.
III. Sự vận chuyển các chất ở động vật
- Con đường vận chuyển các chất ở động vật được thực hiện thông qua hệ tuần hoàn:
+ Oxygen được lấy từ phổi còn chất dinh dưỡng do cơ quan tiêu hóa cung cấp sẽ được máu vận chuyển đến từng tế bào trong cơ thể.
+ Chất thải (trong đó có carbon dioxide) từ hoạt động sống của tế bào sẽ được máu vận chuyển đến phổi và cơ quan bài tiết để thải ra ngoài.
- Ở người, các chất được vận chuyển theo hai vòng tuần hoàn:
+ Vòng tuần hoàn nhỏ đưa máu đỏ thẫm nghèo O2 từ tim đến phổi, tại đây máu nhận O2 và thải ra CO2 trở thành máu đỏ tươi và trở về tim.
+ Vòng tuần hoàn lớn đưa máu đỏ tươi giàu O2 và các chất dinh dưỡng đi nuôi cơ thể. Tại các tế bào, mô, cơ quan, máu nhận các chất bài tiết và CO2 trở thành máu đỏ thẫm và trở về tim.
IV. Vận dụng hiểu biết về trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở động vật vào thực tiễn
1. Nguy cơ thiếu hoặc thừa dinh dưỡng
Nếu bị thiếu hụt một chất dinh dưỡng nào đó, cơ thể sẽ không thể hoạt động bình thường. Thiếu tỉnh bột, cơ thể sẽ thiếu năng lượng để hoạt động; thiếu protein sẽ không có đủ nguyên liệu để cấu tạo tế bào; thiếu vitamin A sẽ mắc bệnh khô mắt, quáng gà,...
Một số chất dinh dưỡng khi cơ thể tiêu thụ quá nhiều cũng gây ra những hậu quả không tốt. Ăn quá nhiều thức ăn chứa đường có thể làm cho răng bị sâu. Ăn quá nhiều chất béo và carbohydrate khiến cho năng lượng cung cấp cho cơ thể mỗi ngày bị dư thừa so với nhu cầu dẫn đến béo phì. Thừa cân nghiêm trọng có thể gây ra tổn thương các khớp, tăng nguy cơ mắc các bệnh như tiểu đường, tim mạch.
2. Vệ sinh ăn uống
Có rất nhiều tác nhân có thể gây hại cho các cơ quan trong ống tiêu hoá cũng như cơ thể như vi khuẩn, nấm có trong thức ăn bị ôi thiu; giun sán sống kí sinh trong ruột có thể gây tắc ống mật, tắc ruột và sử dụng một phần chất dinh dưỡng của cơ thể. Hoạt động tiêu hoá và hấp thụ có thể kém hiệu quả do ăn uống không đúng cách như ăn vội vàng, nhai không kĩ, ăn không đúng giờ hay khẩu phần ăn không hợp lí,...
- Vệ sinh răng miệng đúng cách sau bữa ăn: Giúp bảo vệ răng, tránh sâu răng
- Ăn chín, uống sôi: Tiêu diệt vi sinh vật gây bệnh và kí sinh trùng gây ô nhiễm trong thức ăn, nước uống
- Rửa tay trước khi ăn: Loại bỏ vi trùng gây bệnh còn bám dinh trên tay, tránh nhiễm khuẩn đường tiêu hóa
- Tạo không khí thoải mái khi ăn: Nâng cao hiệu suất thu nhận và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn
- Thức ăn chứa đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng: Đảm bảo cung cấp đầy đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Mở đầu
Trả lời câu hỏi trang 131 SGK KHTN 7
Có bao giờ em tự hỏi chiếc bánh mì thơm ngon, hấp dẫn sẽ biến đổi như thế nào sau khi em ăn nó?
Lời giải
Bánh mì được đưa vào miệng và bắt đầu quá trình biến đổi trong ống tiêu hóa. Quá trình biến đổi sau khi ăn:
- Các chất dinh dưỡng có trong bánh mì (carbohydrate) được biến đổi trong ống tiêu hóa để trở thành các chất dinh dưỡng đơn giản và được hấp thụ vào máu.
- Các chất cặn bã còn lại trong bánh mì sẽ được thải ra ngoài dưới dạng phân qua hậu môn.
I. Con đường thu nhận và tiêu hóa thức ăn trong ống ở động vật
Trả lời câu hỏi trang 132 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Quan sát hình 31.1 hãy mô tả con đường thu nhận và tiêu hóa thức ăn trong ống tiêu hóa ở người
Lời giải
Quá trình: tiếp nhận thức ăn – nghiền nát – Chuyển hóa dinh dưỡng – Đào thải. Cụ thể:
- Thức ăn được đưa vào miệng và bắt đầu quá trình biến đổi trong ống tiêu hóa
- Các chất dinh dưỡng có trong thức ăn được biến đổi thành các chất đơn giản và được hấp thụ vào máu
- Các chất cặn bã còn lại ra ngoài dưới dạng phân ở qua hậu
II. Nhu cầu sử dụng nước và con đường trao đổi nước ở động vật
Trả lời câu hỏi trang 133 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Đọc thông tin trên và thảo luận để trả lời các câu hỏi sau:
Câu 1: Em có thể bổ sung nước cho cơ thể bằng cách?
Câu 2: Quan sát hình 31.2 và 31.4 cho biết nước đào thải ra khỏi cơ thể như thế nào?
Câu 3: Theo khuyến nghị năm 2012 của viện dinh dưỡng quốc gia, trẻ em ở tuổi vị thành niên cần 40 ml nước/ 1 kg thể trọng mỗi ngày. Dựa vào khiến nghị này hãy tính lượng nước cần uống của bản thân để đảm bảo nhu cầu nước cho cơ thể.
Lời giải
Câu 1:
Các cách bổ sung nước cho cơ thể:
- Uống nước.
- Ăn những đồ ăn có chứa nhiều nước như hoa quả mọng nước,…
- Trong những trường hợp bệnh lí, có thể bổ sung nước bằng cách truyền nước theo sự theo dõi và thực hiện của bác sĩ.
Câu 2:
Nước được đào thải ra khỏi cơ thể chủ yếu qua nước tiểu và mồ hôi.
Câu 3:
Theo khuyến nghị năm 2012 của viện dinh dưỡng quốc gia, trẻ em ở tuổi vị thành niên cần 40 ml nước/ 1 kg thể trọng mỗi ngày.
Cơ thể em nặng khoảng 45 kg thì mỗi ngày em cần uống: 40 x 42 = 1680 ml
III. Sự vận chuyển các chất ở động vật
Trả lời câu hỏi trang 133 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Đọc thông tin mục III kết hợp quan sát hình 31.5 mô tả con đường vận chuyển các chất ở động vật và người
Lời giải
Quá trình vận chuyển các chất trong hệ tuần hoàn ở người thông qua vòng nhỏ và vòng tuần hoàn lớn.
- Vòng tuần hoàn lớn vận chuyển máu mang chất dinh dưỡng và oxygen từ tâm thất trái theo động mạch đi tới các cơ quan của cơ thể, ở đây diễn ra quá trình trao đổi chất. Chất thải theo máu tới các cơ quan bài tiết rồi thải ra ngoài. Khí carbon dioxide từ các cơ quan của cơ thể theo tĩnh mạch đổ vào tâm nhĩ phải.
- Vòng tuần hoàn nhỏ vận chuyển máu mang khí carbon dioxide từ tâm thất phải theo động mạch phổi đi tới phổi, ở đây diễn ra quá trình trao đổi khí. Máu giàu oxygen theo tĩnh mạch phổi đổ vào tâm nhĩ trái.
IV. Vận dụng hiểu biết về trao đổi chất và chuyển hóa năng lượng ở động vật vào thực tiễn
Trả lời câu hỏi trang 134 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Liên hệ các kiến thức đã học và thảo luận nhóm, trả lời các câu hỏi sau:
Câu 1: Giải thích vì sao chúng ta nên ăn đa dạng các loại thức ăn mà không nên chỉ ăn một loại thức ăn dù loại thức ăn đó rất bổ dưỡng
Câu 2: Xây dưng thực đơn cho mỗi bữa ăn trong một ngày để đảm bảo chế độ ăn cân đối và đầy đủ chất dinh dưỡng
Lời giải
Câu 1:
Ta nên ăn đa dạng các loại thức ăn mà không nên chỉ ăn một loại thức ăn dù loại thức ăn đó rất bổ dưỡng vì trong mỗi loại thức ăn có những chất dinh dưỡng khác nhau, do đó phối hợp thức ăn sẽ giúp chúng ta được cung cấp dầy đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của con người.
Câu 2:
Thực đơn cho mỗi bữa ăn trong một ngày để đảm bảo chế độ ăn cân đối và đầy đủ chất dinh dưỡng:
- Bữa sáng: Trứng ốp la, xúc xích chiên, bánh mì nướng, 1 cốc sữa tươi
- Bữa trưa: Cơm, thịt kho tàu, dưa chua, canh bí đao nấu tôm khô, dưa hấu tráng miệng.
- Bữa tối: Cơm, cá chép chiên giòn, canh cải xoong nấu nấm, măng xào, đu đủ chín tráng miệng.
Trả lời câu hỏi trang 134 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Thảo luận với bạn và hoàn thành nội dung theo mẫu bảng 31.1
Hoạt động | Tác dụng |
| Vệ sinh răng miệng dúng cách sau khi ăn | Giúp bảo vệ răng, tránh sâu răng |
| Ăn chín, uống sôi | |
| Rửa tay trước khi ăn | |
| Tạo không khí thoải mái khi ăn | |
| Thức ăn chứa đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng |
Lời giải
Hoạt động | Tác dụng |
| Vệ sinh răng miệng dúng cách sau khi ăn | Giúp bảo vệ răng, tránh sâu răng |
| Ăn chín, uống sôi | Các vi khuẩn bám trên thức ăn khi gặp nhiệt nóng sẽ tiêu hủy |
| Rửa tay trước khi ăn | Tránh virus, vi khuẩn còn bám trên tay đi trực tiếp vào cơ thể |
| Tạo không khí thoải mái khi ăn | Tâm lí thư thái giúp tăng hiệu quả tiêu hóa và hấp thụ thức ăn |
| Thức ăn chứa đầy đủ các nhóm chất dinh dưỡng | Cân bằng dinh dưỡng cơ thể tránh các căn bệnh do thừa chất ( béo phì, tiểu đường, tim,...), thiếu chất ( còi xương, khô mắt, quáng gà) |
