MỤC TIÊU
• Phát biểu được khái niệm quần xã sinh vật.
• Nêu được một số đặc điểm cơ bản của quần xã (đặc điểm về độ đa dạng: số lượng loài và số cá thể của mỗi loài; đặc điểm về thành phần loài: loài ưu thế, loài đặc trưng). Lấy được ví dụ minh hoạ.
• Nêu được một số biện pháp bảo vệ đa dạng sinh học trong quần xã.
TÓM TẮT KIẾN THỨC
💡 Mở đầu
Trong một ao tự nhiên (hoặc một ruộng lúa, một khu rừng,...) thường có những quần thể sinh vật nào? Tập hợp các quần thể sinh vật sống trong đó gọi là gì?
🌟 Phương pháp giải:
Dựa vào khái niệm quần thể sinh vật để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
- Trong một ao tự nhiên thường có các quần thể sinh vật như: quần thể cua, quần thể cá chép, quần thể ốc vặn, quần thể tép, quần thể rong đuôi chó,…
- Tập hợp các quần thể sinh vật sống trong một ao tự nhiên gọi là quần xã sinh vật vì đây là một tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một không gian và thời gian nhất định.
I. KHÁI NIỆM QUẦN XÃ SINH VẬT
Quần xã sinh vật là một tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một không gian và thời gian nhất định. Các sinh vật trong quần xã có mối quan hệ gắn bó với nhau như một thể thống nhất, do vậy quần xã có cấu trúc tương đối ổn định.
❓ Quan sát, trả lời câu hỏi hoặc thảo luận
1. Lấy ví dụ và chỉ ra các đặc điểm cho thấy đó là một quần xã sinh vật.
🌟 Phương pháp giải:
Dựa vào khái niệm quần xã sinh vật để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
- Ví dụ quần xã sinh vật: Quần xã sinh vật rừng mưa nhiệt đới.
- Các đặc điểm cho thấy quần xã sinh vật rừng mưa nhiệt đới là quần xã sinh vật:
+ Đây là tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau như quần thể cây chuối hột, quần thể lim xanh, quần thể dương xỉ, quần thể khỉ, quần thể rắn hổ mang, quần thể thỏ, quần thể vi sinh vật,… Các sinh vật trong đây có mối quan hệ gắn bó với nhau như một thể thống nhất.
+ Tập hợp các quần thể sinh vật này cùng sống trong một không gian và thời gian nhất định.
II. MỘT SỐ ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN XÃ
1. Độ đa dạng trong quần xã
Độ đa dạng của quần xã được thể hiện qua số lượng loài và số lượng cá thể của mỗi loài trong quần xã. Quần xã có độ đa dạng càng cao thì tính ổn định càng lớn.
❓ Quan sát, trả lời câu hỏi hoặc thảo luận
2. Quan sát hình 40.1 và cho biết số lượng loài ở hai quần xã có sự khác nhau không. Vì sao?
🌟 Phương pháp giải:
Quan sát hình 40.1 và thông tin trong bài để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
- Số lượng loài ở hai quần xã trên có sự khác nhau, quần xã sinh vật vùng sa mạc có số lượng loài ít hơn quần xã rừng rụng lá theo mùa.
- Giải thích: Có sự khác nhau về số lượng loài ở hai quần xã trên là do môi trường sống ở các khu vực này khác nhau.
+ Ở khu vực quần xã rừng rụng lá theo mùa có khí hậu ôn đới thích hợp với sự sinh trưởng và phát triển của nhiều loài động, thực vật → số lượng loài đa dạng hơn.
+ Còn ở vùng sa mạc, điều kiện sống khắc nghiệt (nắng nóng, thiếu nước) nên chỉ có một số ít loài có thể tồn tại, sinh trưởng và phát triển → số lượng loài ít đa dạng hơn.
2. Thành phần các loài trong quần xã
Mỗi loài trong quần xã có số lượng cá thể khác nhau và giữ một vai trò nhất định. Tuỳ thuộc vào số lượng, sự ảnh hưởng của các loài trong quần xã mà có thể phân thành loài ưu thế và loài đặc trưng.
- Loài ưu thế là loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã, ảnh hưởng quyết định tới các nhân tố sinh thái của môi trường do có số lượng cá thể nhiều và sinh khối lớn. Ví dụ, trong quần xã rừng ở Vườn quốc gia Ba Vì, một số loài cây gỗ là loài ưu thế như sồi xanh, thành ngạch,...
- Loài đặc trưng là loài chỉ có ở một quần xã hoặc có số cá thể nhiều hơn hẳn các loài khác trong quần xã. Ví dụ: Voọc cát bà chỉ sống ở các khu rừng trên những dãy núi đá vôi thuộc quần đảo Cát Bà, Hải Phòng (hình 40.2a); Cây tràm là loài đặc trưng của quần xã rừng U Minh, Kiên Giang do có số lượng gần như tuyệt đối (hình 40.2b).
📝 Luyện tập
Nêu một số ví dụ về loài ưu thế, loài đặc trưng.
🌟 Phương pháp giải:
Dựa vào thông tin trong bài và hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
- Ví dụ về loài ưu thế: Trong quần xã rừng ở Vườn quốc gia Ba Vì, một số loài cây gỗ như sồi xanh, thành ngạch là loài ưu thế; lúa là loài ưu thế trong quần xã ruộng lúa; bò rừng Bison là loài chiếm ưu thế trong quần xã đồng cỏ lớn ở Bắc Mỹ;…
- Ví dụ về loài đặc trưng: Cá cóc Tam Đảo là loài đặc trưng của rừng nhiệt đới Tam Đảo; cây tràm là loài đặc trưng của quần xã rừng U Minh; cây cọ là loài đặc trưng ở quần xã vùng đồi Phú Thọ;…
III. MỘT SỐ BIỆN PHÁP BẢO VỆ ĐA DẠNG SINH HỌC TRONG QUẦN XÃ
- Bảo vệ đa dạng sinh học trong quần xã là bảo vệ sự đa dạng loài, bảo vệ môi trường sống của các loài sinh vật trong quần xã. Hiện nay, một số loài sinh vật quý, hiếm (động vật như sao la, hươu vàng,...; thực vật như ba kích, trà hoa vàng,...) đang có nguy cơ bị tuyệt chủng và cần được bảo vệ kịp thời.
- Một số biện pháp bảo vệ đa dạng sinh học trong quần xã như: tuyên truyền về ý thức bảo vệ đa dạng sinh học; xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia; bảo vệ rừng, nghiêm cấm khai thác, săn bắt, buôn bán trái pháp luật các loài sinh vật hoang dã có nguy cơ bị tuyệt chủng.
❓ Quan sát, trả lời câu hỏi hoặc thảo luận
3. Nêu ý nghĩa của một số biện pháp bảo vệ đa dạng sinh học.
🌟 Phương pháp giải:
Dựa vào thông tin trong bài và hiểu biết của bản thân để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
|
Biện pháp |
Ý nghĩa của biện pháp |
|
- Tuyên truyền về ý thức bảo vệ đa dạng sinh học. |
- Giúp người dân hiểu về tầm quan trọng của đa dạng sinh học,
từ đó nâng cao ý thức bảo vệ đa dạng sinh học. |
|
- Xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia;
bảo vệ rừng. |
- Giúp bảo tồn môi trường sống tự nhiên của quần thể sinh
vật, bảo vệ các quần thể sinh vật khỏi sự đe dọa bởi các hoạt động của
con người. |
|
- Nghiêm cấm khai thác, săn bắt, buôn bán trái phép các
loài sinh vật hoang dã có nguy cơ bị tuyệt chủng. |
- Giúp tránh khai thác quá mức gây ảnh hưởng đến
khả năng phục hồi của quần thể sinh vật. |
🧑💻 Tìm hiểu thêm
Tìm hiểu Luật Đa dạng sinh học và nêu những hành vi bị nghiêm cấm.
🌟 Phương pháp giải:
Dựa vào thông tin trong sách báo, internet để trả lời câu hỏi.
🌟 Lời giải chi tiết:
- Luật Đa dạng sinh học là luật quy định về bảo tồn và phát triển bền vững đa dạng sinh học; quyền và nghĩa vụ của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân trong bảo tồn và phát triển bền vững đa dạng sinh học.
- Những hành vi bị nghiêm cấm:
+ Săn bắt, đánh bắt, khai thác loài hoang dã trong phân khu bảo vệ nghiêm ngặt của khu bảo tồn (trừ việc vì mục đích nghiên cứu khoa học); lấn chiếm đất đai, phá hoại cảnh quan, hủy hoại hệ sinh thái tự nhiên, nuôi trồng các loài ngoại lai xâm hại trong khu bảo tồn.
+ Xây dựng công trình, nhà ở trong khu bảo vệ nghiêm ngặt hoặc trong phân khu phục hồi sinh thái của khu bảo tồn, trừ công trình phục vụ mục đích quốc phòng, an ninh.
+ Săn bắt, đánh bắt, khai thác bộ phận cơ thể, giết, tiêu thụ, vận chuyển, mua bán trái phép các loài thuộc danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ; quảng cáo, tiếp thị, tiêu thụ trái phép sản phẩm có nguồn gốc từ loài thuộc danh mục loài nguy cấp, quý hiếm.
+ Nuôi sinh sản, nuôi sinh trưởng và trồng cấy nhân tạo trái phép loài động, thực vật hoang dã thuộc danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ.
+ Nhập khẩu, phóng thích trái phép sinh vật biến đổi gene, mẫu vật di truyền của sinh vật biến đổi gene.
+ Nhập khẩu, phát triển loài ngoại lai xâm hại.
+ Tiếp cận trái phép nguồn gene thuộc danh mục loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ.
+ Chuyển đổi trái phép mục đích sử dụng đất trong khu bảo tồn.
🔑 Kiến thức cốt lõi
• Quần xã sinh vật là một tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong một không gian và thời gian nhất định, có mối quan hệ gắn bó với nhau.
• Độ đa dạng của quần xã được thể hiện qua sự phong phú về số lượng loài và số lượng cá thể của mỗi loài trong quần xã.
• Loài ưu thế là loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã, ảnh hưởng quyết định tới các nhân tố sinh thái của môi trường do có số lượng cá thể và sinh khối lớn.
• Loài đặc trưng là loài chỉ có ở một quần xã hoặc có số lượng cá thể nhiều hơn hẳn các loài khác trong quần xã.
• Một số biện pháp bảo vệ đa dạng sinh học trong quần xã như: tuyên truyền về ý thức bảo vệ đa dạng sinh học; xây dựng các khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia; bảo vệ rừng, nghiêm cấm khai thác, săn bắt, buôn bán trái pháp luật các loài sinh vật hoang dã có nguy cơ bị tuyệt chủng.
BÀI TẬP
Đang cập nhật
