MỤC TIÊU
- Trình bày được tính chất và ứng dụng của một số nguyên liệu thường dùng trong sản xuất và trong công nghiệp (quặng, đá vôi, ...).
- Đề xuất được phương án tìm hiểu về một số tính chất của một số nguyên liệu.
- Thu thập dữ liệu, phân tích, thảo luận, so sánh để rút ra được kết luận về tính chất của một số nguyên liệu.
- Nêu được cách sử dụng của một số nguyên liệu an toàn, hiệu quả và bảo đảm sự phát triển bền vững.
TÓM TẮT KIẾN THỨC
💡 Mở đầu
Các công trình xây dựng, đồ dùng trong nhà đều được làm từ các nguyên liệu có sẵn trong tự nhiên như đá, cát, gỗ, kim loại, ... Vậy nguyên liệu có tính chất gì? Chúng được khai thác, sử dụng như thế nào?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Nguyên liệu có nhiều tính chất vật lí, hóa học với những công dụng khác nhau. Ví dụ: Kim loại nhôm được sản xuất từ quặng boxit, được sửu dụng trong công nghiệp cũng như các sản phẩm gia dụng trong gia đình. Gỗ được khai thác từ các rừng cây, sử dụng để đun nấu, làm giấy, xây dựng,...
1. MỘT SỐ NGUYÊN LIỆU THÔNG DỤNG
Tìm hiểu nguyên liệu xung quanh ta
Các nguyên liệu đều có sẵn trong tự nhiên. Một số nguyên liệu như đất, đá, quặng, là những nguyên liệu đầu vào cho các ngành sản xuất nông nghiệp và công nghiệp.
👨👩👧👦 Thảo luận
1. Em hãy quan sát và cho biết các nguyên liệu trong hình 13.1 tương ứng các nguyên liệu nào sau đây: cát, quặng bauxite, đá vôi, tre.
a) đá vôi
b) quặng bauxite
c) cát
d) tre
👨👩👧👦 Thảo luận
2. Có thể tạo nên vật liệu và sản phẩm nào từ các nguyên liệu trong hình 13.1?
- Đá vôi được nung thành vôi để xây nhà thì vôi là vật liệu và nhà là sản phẩm.
- Đá vôi và cát dùng để sản xuất xi măng làm đường bê tông thì xi măng là vật liệu và đường bê tông là sản phẩm.
- Quặng bauxite là nguyên liệu dùng để sản xuất vật liệu nhôm.
- Tre là nguyên liệu cho ngành sản xuất đan lát: rổ, rá, chiếu, mành, rèm,...
✍️ Ghi nhớ
Nguyên liệu là vật liệu tự nhiên (vật liệu thô) chưa qua xử lí và cần được chuyển hoá để tạo ra sản phẩm.
2. MỘT SỐ TÍNH CHẤT VÀ ỨNG DỤNG CỦA NGUYÊN LIỆU
Tìm hiểu một số tính chất và ứng dụng của nguyên liệu
👨👩👧👦 Thảo luận
3. Tìm hiểu về một số nguyên liệu sử dụng trong đời sống và trong công nghiệp, em hãy hoàn thành thông tin theo mẫu bảng 13.1.
|
Nguyên liệu Đặc điểm |
Đá vôi |
Quặng |
Cát |
Nước biển |
|
Trạng thái |
Rắn. |
Rắn. |
Rắn. |
Lỏng. |
|
Tính chất cơ bản |
- Cứng. - Tạo thành vôi khi bị phân huỷ. - Ăn mòn tạo thành thạch nhũ trong hang động. |
- Cứng. - Dẫn nhiệt. - Bị ăn mòn.
|
- Dạng hạt, cứng. - Tạo với xi măng thành hỗn hợp kết dính.
|
Khi làm bay hơi nước sẽ thu được muối ăn. |
|
Ứng dụng |
Sản xuất vật liệu xây dựng: vôi, xi măng,... |
Điếu chế kim loại, sản xuất phân bón,... |
Sản xuất thuỷ tinh, bê tông,... |
Sản xuất muối ăn, xút, khí chlorine,... |
✍️ Ghi nhớ
• Các nguyên liệu khác nhau có tính chất khác nhau như: tính cứng, dẫn điện, dẫn nhiệt, khả năng bay hơi, cháy, hoà tan, phân huỷ, ăn mòn, ...
• Dựa vào tính chất của nguyên liệu mà ta sử dụng chúng vào những mục đích khác nhau.
3. SỬ DỤNG NGUYÊN LIỆU AN TOÀN, HIỆU QUẢ VÀ BẢO ĐẢM SỰ PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
3.1. Tìm hiểu khai thác nguyên liệu khoáng sản
👨👩👧👦 Thảo luận
4. Quan sát hình 13.2 và 13.3, em hãy cho biết việc khai thác các nguyên liệu khoáng sản tự phát có đảm bảo an toàn không? Giải thích.
Việc khai thác các nguyên liệu khoáng sản tự phát không đảm bảo an toàn do thiếu hạ tầng kĩ thuật phù hợp để phục vụ khai thác.
👨👩👧👦 Thảo luận
5. Sử dụng nguyên liệu như thế nào để đảm bảo an toàn, hiệu quả?
Nguyên liệu phải được sử dụng tối đa theo quy trình khép kín để tận dụng các phụ phẩm và phế thải.
📝 Củng cố
Tại sao phải sử dụng nguyên liệu an toàn, hiệu quả và bảo đảm sự phát triển bền vững?
Nguyên liệu sản xuất không phải là nguồn tài nguyên vô hạn. Do đó, cẩn sử dụng chúng một cách hiệu quả, tiết kiệm, an toàn và hài hoà về lợi ích kinh tế, xã hội, môi trường.
✍️ Ghi nhớ
Nguyên liệu khoáng sản là tài sản của quốc gia. Mọi cá nhân, tổ chức khai thác phải được cấp phép theo Luật Khoáng sản.
- Tận thu nguyên liệu sẽ làm cạn kiệt tài nguyên.
- Khai thác nguyên liệu trái phép có thể gây nguy hiểm do mất an toàn lao động, ảnh hưởng đến môi trường.
📣 CHÚ Ý
“Khoáng sản là khoáng vật, khoáng chất có ích được tích tụ tự nhiên ở thể rắn, thể lỏng, thể khí, tồn tại trong lòng đất, trên mặt đất, bao gồm cả khoáng vật, khoáng chất ở bãi thải của mỏ” (Luật Khoáng sản – 2010).
3.2. Tìm hiểu sử dụng nguyên liệu
👨👩👧👦 Thảo luận
6. Em hãy nêu một số biện pháp sử dụng nguyên liệu an toàn, hiệu quả và bảo đảm sự phát triển bền vững.
Sử dụng theo chuỗi cung ứng mô hình 3R: Giảm thiểu (Reduce); Tái sử dụng (Reuse); Tái chế (Recycle).
📝 Củng cố
Em hãy kể tên một số đồ vật trong gia đình và cho biết chúng được tạo ra từ nguyên liệu nào.
- Bàn, ghế được tạo ra từ gỗ;
- Tường rào được tạo ra từ đá;
- Rổ, rá được tạo ra từ mây hoặc tre;...
♻️ Vận dụng
Em có thể làm được những sản phẩm nào khi sử dụng chất thải sinh hoạt làm nguyên liệu?
- Học sinh phân loại chất thải sinh hoạt theo sơ đồ sau:
- Qua sơ đồ trên, các nhóm HS có thể tìm hiểu cách tái chế rác thải thành các sản phẩm hữu ích. Ví dụ: vỏ lon nhôm, chai thuỷ tinh, vỏ chai nhựa có thể dùng làm bình hoa mini; thức ăn thừa, lá cây, xác động vật làm phân vi sinh;...
📖 Mở rộng
Nói đến sản xuất gạch, từ lâu ta chỉ nghĩ đến gạch được nung từ đất. Tuy nhiên với cách làm này sẽ làm giảm diện tích đất nông nghiệp và về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến môi trường do sử dụng đất và đốt than nhiều. Gạch không nung là một giải pháp hữu ích do sử dụng nguyên vật liệu có sẵn trong tự nhiên (đá, cát sỏi) và xi măng để ép ra sản phẩm.
✍️ Ghi nhớ
Nguyên liệu sản xuất không phải là nguồn tài nguyên vô hạn, do đó cần sử dụng chúng một cách hiệu quả, tiết kiệm, an toàn và hài hoà để đảm bảo lợi ích kinh tế, xã hội và môi trường.
- Sử dụng tối đa chất thải công nghiệp, chất thải dân dụng làm nguyên liệu để sản xuất vật liệu xây dựng thay cho nguyên liệu tự nhiên.
- Hạn chế xuất khẩu nguyên liệu thô mà nên đầu tư công nghệ sản xuất những sản phẩm có giá trị.
- Quy hoạch khai thác nguyên liệu quặng, đá vôi theo công nghệ hiện đại, quy trình khép kín, ... để tăng hiệu suất khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường.
BÀI TẬP
✍️ Bài tập
1. Tại sao nói nguyên liệu không phải là nguồn tài nguyên vô hạn?
Do nguyên liệu là vật liệu tự nhiên, đa số chúng không thể tái tạo được (nếu tái tạo được thì cũng mất nhiều thời gian) nên không thể nói nguyên liệu là nguồn tài nguyên vô hạn.
✍️ Bài tập
2. Tại sao nhà máy sản xuất xi măng thường xây dựng ở địa phương có núi đá vôi?
Do đá vôi là nguyên liệu chính để sản xuất xi măng, để giảm chi phí vận chuyển cũng như giảm thiểu sự tác động đến môi trường thì các nhà máy xi măng thường được xây dựng ở địa phương có núi đá vôi.
✍️ Bài tập
3. Em hãy mô tả sơ đồ về chuỗi cung ứng một nguyên liệu cụ thể.
Ví dụ nhà máy nhiệt điện dùng than để đốt sẽ cho ta rất nhiều xỉ than, lượng xỉ than này có thể sẽ là nguồn nguyên liệu tiếp theo cho nhà máy sản xuất gạch không nung.
✍️ Bài tập
4. Nhà máy sản xuất rượu vang dùng quả nho để lên men. Vậy nho là
A. vật liệu.
B. nhiên liệu.
C. nguyên liệu.
D. khoáng sản.
Đáp án C.
✍️ Bài tập
5. Cho các từ: vật liệu, nhiên liệu, nguyên liệu. Hãy chọn từ phù hợp với chỗ trống để hoàn thành các câu sau:
a) Nước biển là ...(1)... dùng để sản xuất muối ăn, muối ăn là ...(2)... dùng để sản xuất nước muối sinh lí.
b) Xi măng là ...(1)... dùng để làm bê tông trong xây dựng. Đá vôi là ...(2)... dùng để sản xuất xi măng.
a) (1) nguyên liệu, (2) vật liệu.
b) (1) vật liệu, (2) nguyên liệu.
✍️ Bài tập
6. Sơ đồ sau đây cho thấy cây mía có nhiều ứng dụng trong thực tế:Trong sơ đồ trên, hãy cho biết đầu là vật liệu, nguyên liệu, nhiên liệu?
- Vật liệu: rỉ đường, đường ăn, bã mía, nước mía, giấy;
- Nguyên liệu: cây mía;
- Nhiên liệu: lá mía, rễ mía, bã mía, cổn;
- Thực phẩm: đường ăn, mật mía, bánh, kẹo, rượu, đường glucose.
