TÓM TẮT LÝ THUYẾT
I. Trao đổi khí ở sinh vật
- Trao đổi khí là quá trình lấy O2 hoặc CO2 từ môi trường và thải ra ngoài môi trường khí CO2 hoặc O2.
- Quá trình trao đổi khí diễn ra theo cơ chế khuếch tán:
+ Quá trình trao đổi khí ở động vật thực hiện thông qua quá trình hô hấp: Các chất khí khuếch tán ra vào cơ thể thông qua bề mặt trao đổi khí.
+ Quá trình trao đổi khí ở thực vật thực hiện ở quá trình quang hợp và hô hấp: Các chất khí khuếch tán ra vào lá thông qua khí khổng của lá.
II. Trao đổi khí ở thực vật
1. Cấu tạo của khí khổng
- Khí khổng là các bào quan có hình hạt đậu.
- Chúng gồm có 2 thành: thành mỏng và thành dày. Thành mỏng ở bên ngoài, còn thành dày nằm ở bên trong. Chính thành dày hình thành một cái lỗ ở giữa không bao giờ đóng hoàn toàn.
2. Chức năng của khí khổng
- Ở quang hợp, khí khổng mở ra cho khí CO2 khuếch tán vào lá và khí O2 khuếch tán ra ngoài môi trường.
- Trong hô hấp thì ngược lại.
- Ngoài ra khí khổng còn thực hiện thoát hơi nước cho cây.
III. Trao đổi khí ở động vật
1. Cơ quan trao đổi khí ở động vật
- Cơ quan trao đổi khí ở động vật là bề mặt cơ thể, mang, hệ thống ống khí, phổi.
- Động vật trao đổi khí với môi trường xung quanh nhờ cơ quan hô hấp, đó là bề mặt cơ thể, hệ thống ống khí, mang, phổi
2. Quá trình trao đổi khí ở động vật (ở người)
- Khi hít vào: không khí qua đường dẫn khí tới phổi, O2 khuếch tán từ phế nang vào máu và bắt đầu đi nuôi cơ thể. Tại các tế bào, CO2 được đẩy vào máu đi đến phổi, sau đó khuếch tán vào phế nang và đưa ra ngoài nhờ động tác thở ra.
CÂU HỎI SÁCH GIÁO KHOA
Mở đầu
Trả lời câu hỏi trang 118 SGK KHTN 7
Hình bên thể hiện sự trao đổi khí ở người. Trao đổi khí là gì? Quá trình trao đổi khí diễn ra như thế nào ở cơ thể động vật và thực vật?
Lời giải
- Trao đổi khí là quá trình trao đổi sinh vật lấy O2 hoặc CO2, đồng thời thải ra môi trường khí với môi trường O2 hoặc CO2 diễn ra theo cơ chế khuếch tán.
- Ở cơ thể động vật trao đổi khí được thực hiện qua quá trình hô hấp.
- Ở thực vật, trao đổi khí được thực hiện ở cả quá trình quang hợp và hô hấp.
I. Trao đổi khí ở sinh vật
Trả lời câu hỏi trang 118 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Câu 1: Đọc thông tin trên rồi hoàn thành nội dung theo mẫu Bảng 28.1
Bảng 28.1
Trao đổi khí | Khí lấy vào | Khí thải ra | |
| Ở thực vật | Quang hợp | ||
| Hô hấp | |||
| Ở động vật | Hô hấp | ||
Lời giải
Trao đổi khí | Khí lấy vào | Khí thải ra | |
| Ở thực vật | Quang hợp | CO2 | O2 |
| Hô hấp | O2 | CO2 | |
| Ở động vật | Hô hấp | O2 | CO2 |
Câu 2: Trao đổi khí có liên quan gì với hô hấp tế bào?
Lời giải
Mối quan hệ giữa trao đổi khí và hô hấp tế bào:
- Quá trình trao đổi khí lấy khí oxygen từ môi trường ngoài vào trong cơ thể để cung cấp các tế bào thực hiện quá trình hô hấp tế bào.
- Đồng thời, khí carbon dioxide được tạo ra từ quá trình hô hấp tế bào sẽ được tế bào thải ra khỏi tế bào rồi nhờ quá trình trao đổi khí để thải ra ngoài môi trường.
→ Như vậy, quá trình trao đổi khí sẽ cung cấp nguyên liệu và đào thải sản phẩm khí thải cho quá trình hô hấp tế bào còn quá trình hô hấp tế bào chính là động lực thúc đẩy quá trình trao đổi khí diễn ra.
II. Trao đổi khí ở thực vật
Trả lời câu hỏi trang 119 SGK KHTN 7
* Câu hỏi và bài tập
Câu 1: Cấu tạo tế bào khí khổng phù hợp với chức năng trao đổi khí ở thực vật như thế nào?
Lời giải
Cấu tạo tế bào khí khổng phù hợp với chức năng trao đổi khí ở thực vật:
- Khi tế bào hình hạt đậu trương nước, thành mỏng của tế bào hình hạt đậu căng ra làm cho thành dày cong theo → Khí khổng mở rộng giúp thực hiện quá trình trao đổi khí.
- Khi tế bào hình hạt đậu mất nước, thành mỏng hết căng và thành dày duỗi thẳng → Khí khổng đóng lại nhưng không đóng hoàn để đảm bảo cho sự trao đổi khí vẫn có thể diễn ra.
Câu 2: Quan sát Hình 28.1, cho biết sự khác nhau giữa quá trình trao đổi khí qua khí khổng trong hô hấp và quang hợp.
Lời giải
Trong quá trình quang hợp, khí khổng mở cho CO2 từ môi trường khuếch tán vào lá và O2 từ lá khuếch tán vào môi trường
Trong quá trình hô hấp, khí O2 khuếch tán vào lá và CO2 ra môi trường qua khí khổng
Câu 3: Quá trình trao đổi khí chịu ảnh hưởng của những yếu tố nào? Cây bị thiếu nước ảnh hưởng như thế nào đến quá trình trao đổi khí?
Lời giải
- Các yếu tố môi trường ảnh hưởng đến quá trình trao đổi khí ở thực vật:
+ Nhiệt độ: Khi nhiệt độ tăng, thoát hơi nước tăng, nên sự trao đổi khí trong quá trình quang hợp tăng và ngược lại.
+ Cường độ ánh sáng: Khi cường độ ánh sáng tăng, cường độ quang hợp tăng nên quá trình trao đổi khí cùng tăng.
+ Nồng độ khí CO2: Khi nồng độ khí CO2, quá trình quang hợp cũng tăng dẫn đến sự trao đổi khí tăng.
+ Nồng độ các chất khoáng trong đất: Các chất khoáng cũng ảnh hưởng đến quá trình quang hợp nên cũng làm thay đổi tốc độ và tần suất trao đổi khí ở lá.
+ Hàm lượng nước trong đất: Khi lượng nước trong đất giảm, trao đổi khí ở cây cũng giảm do quang hợp giảm.
- Cây bị thiếu nước sẽ làm khí khổng không thể thực hiện được chức năng của nó, do đó khi cây bị thiếu nước, quá trình trao đổi khí ở thực vật sẽ bị ức chế.
III. Trao đổi khí ở động vật
Trả lời câu hỏi trang 121 SGK KHTN 7
* Hoạt động
Thảo luận nhóm, trả lời câu hỏi và yêu cầu sau:
Câu 1: Quan sát Hình 28.2, cho biết tên cơ quan trao đổi khí ở giun đất, cá, châu chấu và mèo.
Lời giải
Khí O2 được cơ thể động vật hấp thu qua các cơ quan trao đổi khí như da, hệ thống ống khí, mang, phổi rồi đưa đến các tế bào khác trong cơ thể; đồng thời khí CO2 từ các tế bào đó vận chuyển đến các cơ quan trao đổi khí để thải ra môi trường.
Câu 2: Quan sát Hình 28.3, mô tả đường đi của khí qua cơ quan trao đổi khí ở động vật.
Lời giải
Mô tả đường đi của khí qua cơ quan trao đổi khí ở động vật: Khí O2 từ môi trường vào cơ thể qua cơ quan trao đổi khí (da, hệ thống ống khí, mang, phổi) cung cấp cho các tế bào. Các tế bào thải ra khí CO2, CO2 theo cơ quan trao đổi khí ra ngoài môi trường.
Câu 3: Quan sát Hình 28.4, mô tả đường đi của khí O2 và CO2 qua các cơ quan của hệ hô hấp ở người.
Lời giải
Khi hít vào, không khí ở môi trường ngoài đi qua khoang mũi, khí quản, phế quản để vào phổi và đến tận các phế nang trong phổi. Ở các phế nang, oxygen khuếch tán vào máu và được vận chuyển đến để cung cấp cho các tế bào trong cơ thể đồng thời carbon dioxide từ các tế bào sẽ khuếch tán vào mạch máu đếm các phế nang và được đưa ra ngoài qua việc thở ra.
Câu 4: Điều gì sẽ xảy ra nếu đường dẫn khí bị tắc nghẽn? Nêu những việc làm có lợi cho quá trình trao đổi khí ở người.
Lời giải
Khi đường dẫn khí bị tắc nghẽn quá trình trao đổi khí sẽ gặp khó khăn và gây nguy hiểm đến sự sống.
Những việc làm có lợi cho quá trình trao đổi khí ở người :
- Uống đủ nước
- Tập thể dục thường xuyên
- Tập hít thở đúng cách
- Trồng nhiều cây xanh quanh khu vực sống
