MỤC TIÊU
- Phân biệt được các nhóm thực vật trong tự nhiên: Rêu, Dương xỉ, Hạt trần, Hạt kín.
- Trình bày được vai trò của thực vật trong tự nhiên và trong đời sống.
- Trình bày được vai trò của thực vật với vấn đề bảo vệ môi trường.
TÓM TẮT KIẾN THỨC
💡 Mở đầu
Giờ ra chơi, các bạn đổ nhau xem ai có thể kể tên của nhiều loài thực vật trong vườn trường nhất. Theo em, các bạn có thể liệt kê được hết tên các loài thực vật trong vườn trường không?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Tuỳ theo độ đa dạng của thực vật trong vườn trường và sự hiểu biết của các bạn học sinh để dự đoán.
- Nếu độ đa dạng của vườn trường thấp và các bạn học sinh có sự hiểu biết phong phú sẽ kể được hết.
- Nếu độ đa dạng của vườn trường cao và các bạn học sinh có vốn kiến thức chưa nhiều sẽ không liệt kê được hết.
1. ĐA DẠNG THỰC VẬT
Tìm hiểu các nhóm thực vật
➲ Rêu
Rêu là nhóm thực vật bậc thấp, thường mọc thành từng thảm, cây chưa có rễ chính thức, chưa có mạch dẫn. Rêu sống ở những nơi ẩm ướt (chân tường, trên thân cây to); đại diện: cây rêu tường.
➲ Dương xỉ
Dương xỉ là nhóm thực vật có tổ chức cơ thể gồm rễ, thân, lá (lá khi còn non thường cuộn lại ở đầu), có hệ mạch dẫn với chức năng vận chuyển các chất trong cây, sinh sản bằng bào tử. Dương xỉ rất đa dạng, thường sống nơi đất ẩm, chân tường, dưới tán cây trong rừng; đại diện: cây dương xỉ.
➲ Hạt trần
Hạt trần là nhóm thực vật bậc cao, sống trên cạn, cấu tạo phức tạp: thân gỗ, có mạch dẫn trong thân, hạt nằm lộ trên noãn (gọi là Hạt trần), chưa có hoa và quả, cơ quan sinh sản là nón (nón thông); đại diện: cây thông.
➲ Hạt kín
Hạt kín là nhóm thực vật tiến hoá nhất về sinh sản, các cơ quan rễ, thân, lá biến đổi đa dạng, thân có hệ mạch dẫn hoàn thiện, cơ quan sinh sản là hoa, hạt được bảo vệ trong quả, môi trường sống đa dạng (môi trường nước, môi trường cạn); đại diện: cây táo, cây đậu xanh, cây cà chua, cây đào.
👨👩👧👦 Thảo luận
1. Quan sát hình 29.1, hãy kể tên một số đại diện thuộc các nhóm thực vật. Xác định đặc điểm của mỗi nhóm.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
|
Nhóm thực vật |
Đại diện |
Đặc điểm |
|
Rêu |
Câu rêu tường |
Thường mọc thành từng thảm; cây chưa có rễ chính thức,
chưa có mạch dẫn. |
|
Dương xỉ |
Cây dương xỉ |
Tổ chức cơ thể gồm rễ, thân, lá; có hệ mạch dẫn (vận
chuyển các chất trong cây); sinh sản bằng bào tử. |
|
Hạt trần |
Cây thông |
Sống trên cạn; cấu tạo phức tạp: thân gỗ, có mạch dẫn
trong thân, hạt nằm lộ trên noãn (gọi là hạt trần), chưa có hoa và quả; cơ
quan sinh sản là nón. |
|
Hạt kín |
Cây lúa, cây táo |
Các cơ quan rễ, thân, lá biến đổi đa dạng; thân có hệ mạch
dẫn hoàn thiện; cơ quan sinh sản là hoa; hạt được bảo về trong quả. |
👨👩👧👦 Thảo luận
2. Có thể phân biệt nhóm Rêu và nhóm Dương xỉ nhờ đặc điểm cấu tạo bên trong nào?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
- Rêu: chưa có mạch dẫn.
- Dương xỉ: đã có mạch dẫn để vận chuyển các chất trong cây.
👨👩👧👦 Thảo luận
3. Đặc điểm nào giúp em phân biệt cây Hạt trần và cây Hạt kín?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
- Cây Hạt trần: chưa có hoa, quả; hạt nằm lộ trên lá noãn.
- Cây Hạt kín: có hoa, quả; hạt được bảo vệ trong quả.
📝 Củng cố
Em hãy cho biết môi trường sống của thực vật bằng cách hoàn thành bảng theo mẫu sau:
Tên cây
Môi trường sống
Cây rêu
Trên tường ẩm
Cây dương xỉ
?
Cây thông
?
Cây xương rồng
?
Cây phong lan
?
Cây ổi
?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
|
Tên cây |
Môi trường sống |
|
Cây rêu |
Trên tường ẩm |
|
Cây dương xỉ |
Nơi ẩm ướt, trên cây khác |
|
Cây thông |
Trên đồi núi |
|
Cây xương rồng |
Nơi khô hạn, sa mạc |
|
Cây phong lan |
Trên cây khác hoặc giá thể |
|
Cây ổi |
Trên cạn |
📝 Củng cố
Dựa vào đặc điểm các nhóm thực vật, hãy xây dựng khoá lưỡng phân theo gợi ý sau:
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
📖 Mở rộng
• Cây bèo tấm là thực vật Hạt kín có kích thước bé nhất và cấu tạo đơn giản nhất. Hình thái ngoài chỉ là một lá nhỏ, mỏng màu lục và chỉ có một rễ.
• Cây nong tằm hay còn gọi là cây súng nia, thuộc nhóm thực vật Hạt kín có lá khổng lồ. Lá cây này có đường kính lên đến 3 mét nổi trên mặt nước, thân cây chìm dưới nước dài đến 8 mét. Đây là loài sinh sống ở vùng nước nông lưu vực sông Amazon. Súng nia là quốc hoa của nước Guyana.
• Cây gọng vó là thực vật ăn thịt đặc hữu ở Nam Phi, những chiếc lá có rất nhiều lông tuyến, đầu những lông tuyến này có chất lỏng dính, thu hút các loài côn trùng. Đó chính là cái bẫy.
• Cây nắp ấm (Nepenthes) là cây ăn thịt lớn ở châu Á. Vỏ ngoài khô ráo, trơn, giống như lớp sáp, có mùi hương ngọt ngào để thu hút côn trùng.
• Cây bắt ruồi xuất hiện nhiều ở Tây Nam Australia và khu vực Địa Trung Hải. Loài này có 2 chiếc lá dính với nhau ở gân lá, quanh viền lá có chứa những lông nhỏ để bắt mồi, tốc độ trung bình bẫy sập là 0,2 giây.
• Cây hố bẫy thường sống trong đầm lầy Bắc Mỹ, lá cây nằm sát mặt đất có dạng bao đài, phiến lá có nắp sặc sỡ trông như cái “dạ dày”, trong đó có túi tiết mật thu hút sâu bọ.
✍️ Ghi nhớ
- Thực vật đa dạng và phong phú.
- Thực vật được chia thành các nhóm:
+ Rêu (Thực vật không có mạch),
+ Dương xỉ (Thực vật có mạch, không có hạt),
+ Hạt trần (Thực vật có mạch, có hạt),
+ Hạt kín (Thực vật có mạch, có hoa, có hạt).
2. VAI TRÒ CỦA THỰC VẬT
2.1. Tìm hiểu vai trò của thực vật trong tự nhiên
👨👩👧👦 Thảo luận
4. Quan sát hình 29.2 và 29.3, em hãy nêu vai trò của thực vật trong tự nhiên.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Thực vật là thức ăn cho nhiều loài động vật trong tự nhiên. Nếu không có thực vật, các mắt xích thức ăn phía sau không thể tồn tại.
📝 Củng cố
Điều gì xảy ra với các sinh vật trong chuỗi thức ăn hình 29.2 nếu số lượng loài cỏ bị giảm đi đáng kể?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Số lượng cỏ giảm kéo theo số lượng châu chấu sẽ bị giảm đáng kể, dẫn đến số lượng các sinh vật ở các mắt xích phía sau là ếch, rắn,…cũng bị giảm. Do thiếu thức ăn, các sinh vật sẽ đi tìm thức ăn ở nơi khác.
2.2. Tìm hiểu vai trò của thực vật với vấn đề bảo vệ môi trường
📖 Mở rộng
Rừng cung cấp cho không khí từ 16 – 30 tấn oxygen/1 ha rừng/năm.
Ở Việt Nam, thực trạng chặt phá rừng là vấn đề hết sức nghiêm trọng. Theo thống kê của Tổng cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), chỉ trong hơn 5 năm từ 2012 – 2017, diện tích rừng tự nhiên bị mất do chặt phá rừng trái pháp luật chiếm 11%.
Theo Quyết định số 1423/QĐ-BNN-TCLN, hiện trạng rừng Việt Nam tỉnh đến ngày 31/12/2019, diện tích đất có rừng là 14.609.220 ha, trong đó có 10.292.434 ha rừng tự nhiên và 4.316.786 ha rừng trồng. Diện tích đất có rừng đủ tiêu chuẩn để tính tỉ lệ che phủ toàn quốc là 13.864.223 ha, tỉ lệ che phủ đạt 41,89%.
👨👩👧👦 Thảo luận
5. Quan sát hình 29.4, hãy cho biết hàm lượng khí carbon dioxide và oxygen trong không khí được cân bằng như thế nào? Từ đó, hãy nêu vai trò của thực vật trong điều hoà khí hậu.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
- Thực vật quan hợp sẽ lấy khí carbon dioxide để tổng hợp chất hữu cơ đồng thời giải phóng khi oxygen vào không khí.
- Động vật và Con người sử dụng khí oxygen cho hô hấp đồng thời giải phóng khí carbon dioxide vào trong khí quyển.
- Quá trình lặp đi lặp lại tuần hoàn sẽ làm cân bằng hàm lượng khí oxygen và carbon dioxide trong không khí.
- Trên thực tế hàm lượng khí carbon dioxide và oxygen trong không khí không cân bằng do cây xanh bị chặt phá nhiếu, ô nhiễm môi trường không khí, hàm lượng khí thải carbon dioxide tăng cao trong khi lượng thực vật không đủ để làm cân bằng lượng khí này.
👨👩👧👦 Thảo luận
6. Quan sát hình 29.5, em hãy cho biết tại sao phải trồng cây gây rừng.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Cây có vai trò giữ đất, giữ nước. Rừng nhiều cây xanh chức năng này sẽ tăng lên. Mất rừng làm tăng nguy cơ xảy ra sạt lở, xói mòn đất, lũ lụt, hạn hán,…Do đó, chúng ta phải tích cực bảo vệ rừng, trồng cây gây rừng hằng năm.
📝 Củng cố
Việc trồng nhiều cây xanh có lợi ích gì đối với vấn đề bảo vệ môi trường?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
- Trồng nhiều cây xanh giúp cung cấp một lượng lớn oxy cho chúng ta thở.
- Cây xanh có thể làm chậm sự bốc hơi nước, tăng độ ẩm không khí. Rễ cây có khả năng giữ đất, giữ nước tốt. Vì thế thi đến mùa mưa bão, cây có thể giúp giữ nước và cản trở dòng nước chảy trên bề mặt, hạn chế tốc độ của gió thổi, từ đó hạn chế tình trạng bão, lũ lụt, xói mòn đất do nước chảy mạnh.
- Trồng nhiều cây xanh ở các khu dân cư giúp cho không khí trong lành hơn, làm bóng mát ngăn chặn ánh nắng mặt trời, hạn chế tác hại của các bức xạ mặt trời lên con người.
2.3. Tìm hiểu vai trò của thực vật trong đời sống
📖 Mở rộng
Bên cạnh những lợi ích, nhiều loài thực vật có chứa độc tố hoặc chất kích thích gây nghiện, có hại cho sức khoẻ con người.
• Cây cô ca có chứa chất cocaine, là chất kích thích hệ thần kinh trung ương mạnh, sử dụng liên tục cocaine có thể sẽ gây nên tình trạng nghiện.
• Nhựa cây trúc đào chứa chất glucoside, khi chất này vào cơ thể sẽ gây ra các triệu chứng như nôn dữ dội, người mệt lả, nhức đầu, chóng mặt, đau bụng, có thể truy tim, tụt huyết áp, hôn mê, rối loạn nhịp tim.
👨👩👧👦 Thảo luận
7. Quan sát hình 29.7, hãy nêu vai trò của thực vật đối với đời sống con người.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Đối với đời sống con người, thực vật:
- Cung cấp lương thực, thực phẩm và cây ăn quả: bầu, su hào, sắn,…
- Cung cấp dược liệu (làm thuốc): tía tô, cơm nguội,…
- Cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp: cà phê, ca cao,…
- Cung cấp gỗ: lim, táu, sến,…
- Cung cấp cây cảnh: tùng, vạn tuế, đa, si,…
📝 Củng cố
Nêu vai trò của một số loài thực vật ở địa phương em theo mẫu sau:
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
|
Tên cây |
Giá trị sử dụng |
|||||
|
Làm lương thực |
Làm thực phẩm |
Làm thuốc |
Lấy quả |
Lấy gỗ |
Làm cảnh |
|
|
Cây ngô |
+ |
+ |
+ |
- |
- |
- |
|
Cây xoài |
- |
- |
- |
+ |
- |
- |
|
Cây đu đủ |
- |
+ |
+ |
+ |
- |
- |
|
Cây chè |
- |
+ |
- |
- |
- |
+ |
|
Cây cau |
- |
- |
+ |
+ |
- |
- |
|
Cây dừa |
- |
- |
- |
+ |
+ |
+ |
|
Cây mít |
- |
- |
- |
+ |
+ |
+ |
|
Cây diếp cá |
- |
+ |
+ |
- |
- |
- |
|
Cây thông |
- |
- |
+ |
- |
+ |
+ |
♻️ Vận dụng
Tại sao nói “rừng là lá phổi xanh" của Trái Đất?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Rừng là nơi sống của một số lượng lớn các loài thực vật, là nơi điều hòa khí hậu, điều hòa không khí, trao đổi khí cho mọi hoạt động sống và sản xuất của con người.
✍️ Ghi nhớ
- Trong tự nhiên, thực vật là thức ăn của nhiều loài sinh vật khác.
+ Thực vật cung cấp nơi ở, nơi sinh sản cho nhiều loài sinh vật, ...
+ Thực vật góp phần giữ cân bằng hàm lượng khí oxygen và carbon dioxide trong không khí, điều hoà khí hậu, chống xói mòn đất.
- Thực vật có vai trò quan trọng trong thực tiễn như cung cấp lương thực, thực phẩm, nguyên liệu làm thuốc, nguyên liệu cho các ngành công nghiệp, làm cảnh, ...
BÀI TẬP
✍️ Bài tập
1. Nhóm thực vật nào sau đây có đặc điểm có mạch, có hạt, không có hoa?
A. Rêu.
C. Hạt trần.
B. Dương xỉ.
D. Hạt kín.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
1. Đáp án C.
✍️ Bài tập
2. Em hãy lập bảng phân biệt đặc điểm cơ bản của các nhóm: Rêu, Dương xỉ, Hạt trần, Hạt kín.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
|
Đặc điểm |
Rêu |
Dương xỉ |
Hạt trần |
Hạt kín |
|
Mạch dẫn |
- |
+ |
+ |
+ |
|
Hạt |
- |
- |
+ |
+ |
|
Hoa / quả |
- |
- |
- |
+ |
✍️ Bài tập
3. Cho các từ: rễ, ngọn, thân, mạch dẫn, lá, túi bào tử, bào tử. Sử dụng các từ đã cho để hoàn thành đoạn thông tin sau:
Cây rêu gồm có ...(1)..., ...(2)..., chưa có ...(3)... chính thức. Trong thân và lá rêu chưa có ...(4)... Rêu sinh sản bằng ...(5)... được chứa trong ...(6)..., cơ quan này nằm ở ...(7)... cây rêu.
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
3. (1) – thân, (2) – lá, (3) – rễ, (4) – mạch dẫn, (5) – bào tử, (6) – túi bào tử, (7) – ngọn.
✍️ Bài tập
4. Cho sơ đồ sau:
Cây lúa (2) (3) Con người
a) Em hãy lựa chọn các sinh vật phù hợp với các số trong sơ đồ trên.
b) Từ sơ đồ trên, em có nhận xét gì về vai trò của thực vật?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
a) (2): Sâu ăn lúa; (3): Ếch
b) Thực vật cung cấp lương thực, thực phẩm cho động vật và con người.
