MỤC TIÊU
- Phát biểu được khái niệm sinh sản ở sinh vật.
- Nêu được khái niệm sinh sản vô tính, sinh sản hữu tính ở sinh vật. Phân biệt được hai hình thức sinh sản này.
- Phân biệt được các hình thức sinh sản sinh dưỡng ở thực vật, các hình thức sinh sản vô tính ở động vật. Lấy được ví dụ minh hoạ.
- Mô tả được quá trình sinh sản hữu tính ở thực vật: mô tả được các bộ phận của hoa lưỡng tính và phân biệt được với hoa đơn tính; mô tả được thụ phấn, thụ tinh và lớn lên của quả.
- Mô tả được khái quát quá trình sinh sản hữu tính ở động vật. Lấy được ví dụ động vật đẻ con, động vật đẻ trứng.
- Nêu được vai trò của sinh sản vô tính, sinh sản hữu tính trong thực tiễn.
- Trình bày được một số ứng dụng của sinh sản vô tính (nhân giống vô tính cây, nuôi cấy mô) và sinh sản hữu tính trong thực tiễn.
TÓM TẮT KIẾN THỨC
💡 Mở đầu
Trong thế giới sống, sự tồn tại của một loài phụ thuộc vào khả năng sinh ra các thành viên mới thông qua quá trình sinh sản. Các sinh vật sinh sản bằng những hình thức nào?
Sinh sản là một trong những đặc trưng cơ bản của cơ thể sống nhằm tạo ra cá thể mới đảm bảo sự phát triển liên tục của loài. Trong tự nhiên, có hai hình thức sinh sản ở sinh vật là sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.
1. KHÁI NIỆM SINH SẢN
Tìm hiểu khái niệm sinh sản ở sinh vật
- Sinh sản là một trong những đặc trưng cơ bản của cơ thể sống nhằm tạo ra cá thể mới (con) đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.
- Thông qua sinh sản, số lượng cá thể mới tăng lên, điều này tuỳ thuộc vào đặc điểm sinh sản của loài và hình thức sinh sản.
- Trong tự nhiên, có hai hình thức sinh sản ở sinh vật là sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.
👨👩👧👦 Thảo luận
1. Quan sát Hình 37.1 và 37.2, em có nhận xét gì về số lượng bố mẹ tham gia sinh sản, đặc điểm cơ thể con ở sư tử và cây dâu tây? Lấy ví dụ về sinh sản ở một số sinh vật khác.
- Nhận xét về số lượng bố mẹ tham gia sinh sản, đặc điểm cơ thể con ở sư tử và cây dâu tây:
+ Có 2 cá thể gồm sư tử bố và sư tử mẹ tham gia sinh ra các sư tử con, sư tử con được sinh ra có những đặc điểm giống sư tử bố và mẹ.
+ Chỉ có cây dâu tây mẹ tham gia sinh ra cây con, cây con có đặc điểm giống cây mẹ ban đầu.
- Ví dụ:
+ Mèo bố mẹ giao phối sinh ra các con mèo con.
+ Hạt mướp nảy mầm lên các cây mướp con.
+ Từ lá của cây thuốc bỏng mọc lên các cây thuốc bỏng con.
👨👩👧👦 Thảo luận
2. Dự đoán hình thức sinh sản ở sư tử và cây dâu tây.
- Từ một cá thể ban đầu có thể tạo ra cây dâu tây mới → Đây là hình thức sinh sản vô tính.
- Từ hai cá thể (sư tử bố và sư tử mẹ) đã tạo nên những con sư tử con → Đây là hình thức sinh sản hữu tính.
📝 Củng cố
Hình ảnh nào trong hai hình sau thể hiện sinh sản ở sinh vật? Giải thích.
- “Tái sinh đuôi ở thạch sùng” không phải là hình thức sinh sản vì trong hình thức này chỉ có sự tái tạo lại bộ phận của cơ thể bằng sự sinh sản ở tế bào mà không có sự gia tăng về số lượng cá thể.
- “Vịt mẹ và đàn vịt con” thể hiện sinh sản ở sinh vật vì sau một thời gian, đàn vịt có sự gia tăng về số lượng cá thể.
✍️ Ghi nhớ
Sinh sản ở sinh vật là quá trình tạo ra những cá thể mới, đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.
2. SINH SẢN VÔ TÍNH Ở SINH VẬT
2.1. Tìm hiểu khái niệm sinh sản vô tính ở sinh vật
- Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản mà cơ thể con được hình thành chỉ từ cơ thể mẹ, mang đặc điểm giống mẹ, không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái.
- Hình thức này thường có ở đa số sinh vật thuộc giới Khởi sinh và giới Nguyên sinh; một số động vật như sứa, san hô, giun.
👨👩👧👦 Thảo luận
Quan sát Hình 37.3 và trả lời câu hỏi 3, 4:
3. Nhận xét về sinh sản ở trùng biến hình bằng cách hoàn thành bảng sau:
Số cá thể tham gia sinh sản
?
Số cá thể con sau sinh sản
?
Đặc điểm cá thể con
?
|
Số cá thể tham gia sinh sản |
Chỉ có một cá thể tham gia sinh sản. |
|
Số cá thể con sau sinh sản |
Sau một lần sinh sản có hai cá thể con được tạo
thành. |
|
Đặc
điểm cá thể con |
Cá thể con sinh ra giống nhau và giống mẹ. |
👨👩👧👦 Thảo luận
4. Ở trùng biến hình, trong sinh sản có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái không? Vì sao?
Ở trùng biến hình, trong sinh sản không có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái vì chỉ có một cơ thể ban đầu phân chia cho hai cơ thể con.
👨👩👧👦 Thảo luận
5. Quan sát Hình 37.4 hãy cho biết sinh sản ở cây dây nhện có điểm gì khác với sinh sản ở trùng biến hình.
Điểm khác nhau giữa sinh sản ở cây dây nhện và sinh sản của trùng biến hình:
- Sinh sản ở cây dây nhện: cây dây nhện tạo ra một số nhánh mới từ cây ban đầu, mỗi nhánh mới có thể trồng độc lập, số nhánh tạo thành không cố định.
- Sinh sản của trùng biến hình: từ một trùng biến hình chỉ tạo ra 2 cá thể trùng biến hình con.
2.2. Tìm hiểu các hình thức sinh sản sinh dưỡng ở thực vật
Nhiều loài thực vật có khả năng tạo ra cơ thể mới từ một bộ phận rễ, thân, lá. Cây con mới tạo thành có đặc điểm giống với cây ban đầu.
👨👩👧👦 Thảo luận
6. Quan sát Hình 37.2 và 37.5, hãy cho biết cây con được hình thành từ bộ phận nào bằng cách hoàn thành bảng sau:
Đại diện
Cây con phát triển từ bộ phận nào của cây?
Cây dâu tây
?
Cây thuốc bỏng
?
Cây khoai lang
?
Cây nghệ
?
|
Đại diện |
Cây con phát triển từ bộ phận nào của cây? |
|
Cây dâu
tây |
Thân cây (thân bò), trên vị trí thân đã xuất hiện
chồi mầm. |
|
Cây thuốc
bỏng |
Lá: từ lá của cây mẹ xuất hiện các rễ cây con và
lá mới. |
|
Cây
khoai lang |
Rễ (rễ củ): trên mỗi củ khoai lang có nhiều chồi
mầm, mỗi chồi mầm đều có khả năng hình thành cây con. |
|
Cây nghệ |
Thân (thân củ): trên mỗi chồi mầm của thân củ nghệ
đều có khả năng hình thành nên cây con. |
📝 Củng cố
Nếu cắt từng lát cây khoai tây (thân củ) như hình bên cạnh thì mầm trên củ khoai tây có phát triển thành cây con được không? Vì sao?
Nếu cắt từng lát cây khoai tây (thân củ) như hình thì một lát cắt có thể phát triển thành cây con vì mỗi lát cắt đều có chứa mầm sẽ phát triển thành cây con.
👨👩👧👦 Thảo luận
7. Em hãy nhận xét về đặc điểm và số lượng cây con trong Hình 37.5 và nêu vai trò của sinh sản vô tính.
- Đặc điểm và số lượng cây con trong Hình 37.5 là:
+ Cây con được tạo ra từ các bộ phận như rễ, thân, lá của cây.
+ Mỗi cơ quan sinh dưỡng đều phải có chồi mầm là cơ sở hình thành nên cơ thể mới.
+ Các cây con mới tạo thành có đặc điểm giống với cây ban đầu.
+ Số lượng cây mới tạo thành nhiều tùy thuộc vào các chồi mầm hình thành nên các bộ phận của cây ban đầu.
- Vai trò của sinh sản vô tính:
+ Có thể giúp tạo ra số lượng cá thể mới trong thời gian ngắn giúp đảm bảo sự phát triển liên tục của loài.
+ Giúp duy trì các đặc tính của cây mẹ.
👨👩👧👦 Thảo luận
8. Sinh sản sinh dưỡng là gì?
Sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản vô tính mà cơ thể mới được hình thành từ một bộ phận (rễ, thân, lá) của cơ thể mẹ.
2.3. Tìm hiểu các hình thức sinh sản vô tính ở động vật
Một số động vật có hình thức sinh sản vô tính như nảy chồi hoặc phân mảnh. Ở Ruột khoang, cơ thể mới được hình thành từ chồi con mọc lên ở cơ thể mẹ, chồi lớn lên có thể tách khỏi cơ thể mẹ (như thuỷ tức) hoặc chồi tiếp tục phát triển trên cơ thể mẹ (như san hô).
👨👩👧👦 Thảo luận
9. Quan sát Hình 37.6, hãy mô tả sinh sản vô tính ở thuỷ tức và giun dẹp. Gọi tên hình thức sinh sản vô tính phù hợp với mỗi loài.
|
Đại diện |
Mô tả hình thức sinh sản |
Tên gọi hình thức sinh sản |
|
Thủy tức |
Trên cơ thể mẹ, mọc ra một chồi. Chồi phát triển
hình thành cơ thể mới. Cơ thể mới rời khỏi cơ thể mẹ và sống tự
do. |
Nảy chồi |
|
Giun dẹp |
Cơ thể ban đầu phân thành những mảnh nhỏ. Mỗi mảnh
bắt đầu quá trình sinh sản tạo ra các tế bào mới hoàn chỉnh một
cơ thể. Kết quả, mỗi mảnh tạo nên một cơ thể mới. |
Phân mảnh |
👨👩👧👦 Thảo luận
10. Dự đoán đặc điểm cơ thể con so với nhau và so với cơ thể ban đầu.
Trong hình thức sinh sản vô tính ở động vật, các cơ thể con có đặc điểm giống nhau và giống cơ thể ban đầu.
📝 Củng cố
• Lấy một số ví dụ về hình thức sinh sản vô tính ở sinh vật.
• Vẽ sơ đồ một hình thức sinh sản vô tính và mô tả bằng lời.
- Một số ví dụ về hình thức sinh sản vô tính ở sinh vật:
+ Ở động vật: phân đôi ở trùng roi, nảy chồi ở thuỷ tức, phân mảnh ở giun dẹp, trinh sản ở ong,…
+ Ở thực vật: cây thuốc bỏng mọc ra từ lá, mầm khoai tây mọc ra từ củ khoai tây, sinh sản bằng bào tử ở rêu, giâm cành cây mía,…
- Vẽ sơ đồ và mô tả hình thức sinh sản vô tính ở thủy tức:
Cơ thể ban đầu → Mọc chồi → Cơ thể mới
Cơ thể thủy tức con được hình thành từ chồi con mọc lên ở cơ thể mẹ, chồi lớn lên tách khỏi cơ thể mẹ.
2.4. Tìm hiểu một số ứng dụng sinh sản vô tính trong thực tiễn
Trong sinh sản vô tính, con sinh ra với số lượng lớn và duy trì được những đặc điểm tốt của cơ thể mẹ. Do đó trong thực tiễn, con người thường ứng dụng sinh sản vô tính để nhân giống cây trồng bằng các biện pháp như giâm cành (mía, sắn, hoa hồng, khoai lang, ...), chiết cành (chanh, cam, bưởi, ...), ghép cành (một số cây ăn quả, cây cảnh), nuôi cấy tế bào/ mô ở thực vật (hoa lan, cà rốt, ...).
👨👩👧👦 Thảo luận
11. Quan sát từ Hình 37.7 đến 37.10, đọc đoạn thông tin và nêu một số ứng dụng sinh sản vô tính trong thực tiễn.
Ứng dụng sinh sản vô tính trong thực tiễn là:
- Giâm cành: Cắm một đoạn cành (có chồi mầm) vào đất ẩm sẽ tạo thành các cây mới.
- Chiết cành: Bóc vỏ đoạn cành cây cần chiết rồi làm bầu và bọc đoạn cành lại, khi cành ra rễ thì cắt chuyển sang đất trồng.
- Ghép cành: Lấy một bộ phận (mắt, cành) của cây nhân giống gắn lên một cây khác.
- Nuôi cấy tế bào/mô ở thực vật: Nuôi cấy các tế bào, mô hoặc cơ quan thực vật trên môi trường dinh dưỡng thích hợp để tạo thành các cây con.
👨👩👧👦 Thảo luận
12. Nêu cơ sở khoa học của các hình thức nhân giống vô tính cây trồng.
Dựa trên kết quả của các hình thức sinh sản sinh dưỡng ở thực vật, mỗi cơ quan sinh dưỡng có bao gồm chồi mầm đều có thể phát triển thành cơ thể mới nếu được tách ra trồng riêng. Con người đã ứng dụng vào thực tiễn một số cách nhân giống nhanh cây trồng: chiết cành ở nhóm cây ăn quả (ổi, cam, bưởi, chanh,…), giâm cành một số loại cây cảnh (hoa hồng), tạo dáng cho nhiều loài cây cảnh cổ thụ bằng cách ghép cành vào gốc.
✍️ Ghi nhớ
• Sinh sản vô tính là hình thức sinh sản không có sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái, con sinh ra giống nhau và giống cơ thể mẹ.
• Sinh sản sinh dưỡng là hình thức sinh sản mà cơ thể mới được hình thành từ một bộ phận (rễ, thân, lá) của cơ thể mẹ.
• Một số hình thức sinh sản vô tính ở động vật như mọc chồi, phân mảnh (tái sinh).
• Sinh sản vô tính duy trì được một số đặc điểm tốt từ cơ thể mẹ tạo ra số lượng lớn cá thể mới trong thời gian ngắn.
• Trong thực tiễn, con người ứng dụng các hình thức sinh sản vô tính như giâm cành, chiết cành, ghép cành/ ghép cây, nuôi cấy mô thực vật để tạo số lượng lớn cây giống trong thời gian ngắn.
📝 Củng cố
Trong thực tiễn, con người ứng dụng phương pháp giâm cành, chiết cành, ghép cành đối với những cây trồng nào?
Những cây trồng được ứng dụng phương pháp giâm cành, chiết cành, ghép cành:
- Giâm cành: hoa hồng, khoai lang, rau ngót,…
- Chiết cành: ổi, cam, bưởi,…
- Ghép cành: hoa đào, hoa giấy, ghép cây ngũ quả trên gốc bưởi,…
♻️ Vận dụng
Hãy nêu những thành tựu trong thực tiễn nhờ ứng dụng nuôi cấy mô tế bào.
Những thành tựu trong thực tiễn nhờ ứng dụng nuôi cấy mô tế bào:
- Ứng dụng trong việc nhân nhanh các giống cây cảnh có giá trị cao như cây hoa lan, hoa hồng, …
- Ứng dụng trong việc nhân nhanh các giống cây ăn quả như chuối, dâu tây, dứa,…
- Ứng dụng trong việc nhân nhanh các giống cây dược liệu như đinh lăng, sâm Ngọc Linh,…
3. SINH SẢN HỮU TÍNH Ở SINH VẬT
3.1. Tìm hiểu khái niệm sinh sản hữu tính
Sinh sản hữu tính là hình thức sinh sản mà cơ thể con được sinh ra từ sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái. Hai loại giao tử này có thể được sinh ta từ một cơ thể (sinh vật lưỡng tính) hoặc từ hai cơ thể khác nhau (sinh vật đơn tính), cơ thể đực chứa giao tử đực và cơ thể cái chứa giao tử cái.
👨👩👧👦 Thảo luận
13. Quan sát Hình 37.11, hãy nhận xét sự hình thành cơ thể mới. Vẽ lại sơ đồ sinh sản hữu tính ở người.
- Nhận xét sự hình thành cơ thể mới:
+ Cơ thể mới được sinh ra từ sự kết hợp của giao tử đực và giao tử cái.
+ Giao tử đực và giao tử cái được sinh ra từ một cơ thể (sinh vật lưỡng tính) hoặc từ hai cơ thể khác nhau (sinh vật đơn tính).
- Sơ đồ sinh sản hữu tính ở người:
👨👩👧👦 Thảo luận
14. Vẽ và hoàn thành sơ đồ sau để phân biệt sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính.
👨👩👧👦 Thảo luận
15. Hãy dự đoán đặc điểm cá thể con được sinh ra hình thành từ sinh sản hữu tính.
Cơ thể mới sinh ra là kết quả của sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái, do đó, con sinh ra sẽ mang đặc điểm của cả cở thể ban đầu (lưỡng tính) hoặc hai cơ thể đực và cái.
3.2. Tìm hiểu sinh sản hữu tính ở thực vật
- Ở nhóm thực vật hạt kín, hoa là cơ quan sinh sản, trong đó bộ phận sinh sản bao gồm nhị và nhuỵ.
- Nhị là cơ quan sinh sản đực (chứa giao tử đực – hạt phấn), nhuỵ là cơ quan sinh sản cái (chứa giao tử cái – noãn).
- Hoa có cả nhị và nhuỵ gọi là hoa lưỡng tính (ví dụ: hoa bưởi, hoa cam).
- Hoa chỉ có nhị hoặc nhuỵ gọi là hoa đơn tính (hoa bí ngô, hoa dưa chuột, hoa mướp, ...).
- Khi nhị và nhuỵ chín đồng thời, sinh sản ở thực vật bắt đầu với các sự kiện liên tiếp xảy ra như sự thụ phấn, sự thụ tinh, sự hình thành và lớn lên của quả.
• Sự thụ phấn xảy ra khi hạt phấn được chuyển từ nhị đến đầu nhuỵ.
• Khi hạt phấn bám lên đầu nhuỵ, hạt phấn nảy mầm tạo ống phấn, ống phấn xuyên qua đầu nhuỵ theo vòi nhuỵ đến bầu nhuỵ và noãn. Tại noãn, giao tử đực kết hợp với giao tử cái tạo thành hợp tử, hiện tượng đó gọi là sự thụ tinh.
• Sau khi thụ tinh, hợp tử phát triển thành phôi, noãn biến đổi thành hạt chứa phôi, bầu nhuỵ biến đổi thành quả chứa hạt.
• Quả lớn lên nhờ sự phân chia của tế bào. Song song với sự tạo quả, cánh hoa, nhị hoa, vòi nhuỵ dần khô và rụng. Một số loại quả sau khi chín vẫn có lá đài và cuống hoa còn sót lại (quả cà, quả chuối).
📖 Mở rộng
Trong tự nhiên, sự thụ phấn của nhiều loài thực vật có hoa xảy ra nhờ động vật (côn trùng, chim), nhờ nước, nhờ gió hoặc nhờ con người. Mỗi loài hoa có đặc điểm cấu tạo khác nhau để thích nghi với các cách thụ phấn trong tự nhiên.
👨👩👧👦 Thảo luận
16. Quan sát Hình 37.12, nêu các bộ phận của hoa.
Các bộ phận của hoa lưỡng tính trong hình là: đài hoa, tràng hoa (cánh hoa), nhụy hoa (đầu nhụy, vòi nhụy, bầu nhụy), nhị hoa (chỉ nhị, bao phấn).
👨👩👧👦 Thảo luận
17. Quan sát Hình 37.13 và 37.14, phân biệt hoa lưỡng tính với hoa đơn tính bằng cách hoàn thành bảng sau:
Thành phần
Hoa lưỡng tính
Hoa đơn tính
Hoa đực
Hoa cái
Nhị hoa
Có
?
?
Nhuỵ hoa
?
?
?
|
Thành phần |
Hoa lưỡng tính |
Hoa đơn tính |
|
|
Hoa đực |
Hoa cái |
||
|
Nhị hoa |
Có |
Có |
Không có |
|
Nhuỵ hoa |
Có |
Không có |
Có |
👨👩👧👦 Thảo luận
18. Quan sát Hình 37.15 và đọc thông tin, hãy mô tả sự thụ phấn và sự thụ tinh bằng cách xác định thứ tự đúng của các sự kiện sau.
Các sự kiện trong quá trình thụ phấn và thụ tinh
Thứ tự đúng
Ống phấn tiếp xúc với noãn.
?
Giao tử đực kết hợp với giao tử cái tạo thành hợp tử.
?
Hạt phấn rơi vào đầu nhuỵ và nảy mầm.
?
Ống phấn mọc dài ra trong vòi nhuỵ và đi vào bầu nhuỵ.
?
Nhuỵ và nhị cũng chín.
?
|
Các sự kiện trong quá trình thụ phấn và thụ tinh |
Thứ tự đúng |
|
Ống phấn tiếp xúc với noãn. |
4 |
|
Giao tử đực kết hợp với giao tử cái tạo thành hợp tử. |
5 |
|
Hạt phấn rơi vào đầu nhuỵ và nảy mầm. |
2 |
|
Ống phấn mọc dài ra trong vòi nhuỵ và đi vào bầu nhuỵ. |
3 |
|
Nhuỵ và nhị cũng chín. |
1 |
👨👩👧👦 Thảo luận
19. Hãy phân biệt thụ phấn và thụ tinh. Sản phẩm của sự thụ tinh ở thực vật có hoa là gì?
- Phân biệt thụ phấn và thụ tinh:
+ Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc với đầu nhuỵ.
+ Thụ tinh là sự kết hợp của giao tử đực với giao tử cái để tạo thành hợp tử.
- Sản phẩm của sự thụ tinh ở thực vật có hoa: hình thành hợp tử → phôi → cơ thể mới.
👨👩👧👦 Thảo luận
20. Quan sát Hình 37.16 và đọc thông tin, hãy cho biết quả được hình thành và lớn lên như thế nào?
- Sự hình thành quả: Sau khi thụ tinh, hợp tử phát triển thành phôi, noãn biến đổi thành hạt chứa phôi, bầu nhuỵ biến đổi thành quả chứa hạt.
- Sự lớn lên của quả: Quả lớn lên nhờ sự phân chia của tế bào, trải qua các giai đoạn biến đổi là quả xanh, quả ương, quả chín. Song song với sự tạo quả, cánh hoa, nhị hoa, vòi nhuỵ dần khô và rụng; một số loại quả sau khi chín vẫn có lá đài và cuống hoa còn sót lại.
👨👩👧👦 Thảo luận
21. Quả có vai trò gì đối với đời sống của cây và đời sống con người?
- Vai trò của quả đối với đời sống của cây trồng:
+ Quả bảo vệ hạt, bảo vệ phôi giúp đảm bảo duy trì giống cây trồng.
+ Quả góp phần phát tán hạt giúp mở rộng khu phân bố của cây trồng.
- Vai trò của quả đối với đời sống con người: Nhiều loại quả có chứa hàm lượng dinh dưỡng cao, là nguồn cung cấp chất dinh dưỡng quan trọng cho con người. Ví dụ: quả dâu, quả đào, quả ổi, quả mướp, quả bí,…
📝 Củng cố
Vẽ sơ đồ thể hiện các giai đoạn sinh sản hữu tính ở thực vật.
✍️ Ghi nhớ
• Sinh sản hữu tính là hình thức sinh sản có sự kết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái tạo thành hợp tử, hợp tử phát triển thành cơ thể mới.
• Hoa là cơ quan sinh sản hữu tính ở thực vật Hạt kín. Các bộ phận của hoa gồm: cuống hoa, đế hoa, lá đài (đài hoa), cánh hoa (tràng hoa), nhị hoa (cơ quan sinh sản đực), nhuỵ hoa (cơ quan sinh sản cái). Hoa có cả nhị và nhuỵ được gọi là hoa lưỡng tính; hoa chỉ có nhị hoặc nhuỵ gọi là hoa đơn tính.
• Thụ phấn là hiện tượng hạt phấn tiếp xúc lên đầu nhuỵ.
• Thụ tinh là sự kết hợp của giao tử đực với giao tử cái để tạo thành hợp tử.
• Quả do bầu nhuỵ phát triển thành, quả lớn lên được là do tế bào phân chia. Khi quả lớn lên và chuyển từ xanh đến chín, quả có độ cứng, màu sắc, hương vị đặc trưng.
3.2. Tìm hiểu sinh sản hữu tính ở động vật
Động vật sinh sản hữu tính có thể đẻ trứng hoặc đẻ con.
- Đối với động vật đẻ trứng, trứng được thụ tinh ngoài môi trường nước (cá, một số loài lưỡng cư, ...) hoặc trứng được thụ tinh trong cơ thể mẹ rồi mới được đẻ ra ngoài (chim, bò sát, ...).
- Ở động vật đẻ con, trứng thụ tinh ngay trong cơ quan sinh sản của cá thể cái tạo hợp tử, phôi. Phôi phát triển thành con non trong cơ thể mẹ.
👨👩👧👦 Thảo luận
22. Quan sát Hình 37.17 và 37.18, vẽ sơ đồ chung về sinh sản hữu tính ở động vật.
👨👩👧👦 Thảo luận
23. Nêu một số hình thức sinh sản hữu tính ở động vật. Vẽ sơ đồ phân biệt các hình thức sinh sản đó.
- Một số hình thức sinh sản hữu tính ở động vât: Đẻ trứng và đẻ con.
+ Đối với động vật đẻ trứng, trứng được thụ tinh ngoài môi trường nước (cá, một số loài lưỡng cư,…) hoặc trứng được thụ tinh trong cơ thể mẹ rồi mới được đẻ ra ngoài (chim, bò sát,…).
+ Ở động vật đẻ con, trứng thụ tinh ngay trong cơ quan sinh sản của cá thể cái tạo hợp tử, phôi. Phôi phát triển thành con non trong cơ thể mẹ.
- Sơ đồ phân biệt hình thức đẻ trứng và đẻ con:
👨👩👧👦 Thảo luận
24. Dự đoán đặc điểm con sinh ra. Theo em, đặc điểm này có ý nghĩa gì đối với sinh vật?
- Trong hình thức sinh sản hữu tính, con sinh ra mang đặc điểm của cả bố và mẹ.
- Ý nghĩa: Nhờ đặc điểm trên, sinh sản hữu tính giúp kết hợp được các đặc tính tốt của bố mẹ và thích nghi hơn với các điều kiện môi trường.
📝 Củng cố
• Hãy kể tên vật nuôi có hình thức sinh sản hữu tính là đẻ con hoặc đẻ trứng.
• Nêu vai trò của sinh sản hữu tính đối với sinh vật và trong thực tiễn.
• Kể tên một số vật nuôi có hình thức sinh sản hữu tính là đẻ con hoặc đẻ trứng:
- Động vật đẻ con: chó, lợn, bò, mèo, trâu,…
- Động vật đẻ trứng: vịt, gà, chim bồ câu, cá, ếch,…
• Vai trò sinh sản hữu tính đối với sinh vật và trong thực tiễn:
- Duy trì sự phát triển số lượng liên tục của loài sinh sản hữu tính.
- Tạo ra những cá thể mới đa dạng, kết hợp được các đặc tính tốt của bố mẹ, thích nghi hơn trước điều kiện môi trường luôn thay đổi.
✍️ Ghi nhớ
• Quá trình sinh sản hữu tính ở động vật gồm ba giai đoạn: hình thành giao tử đực (tinh trùng) và giao tử cái (trứng); thụ tinh tạo thành hợp tử; phát triển phôi và hình thành cơ thể mới.
• Hình thức sinh sản hữu tính ở động vật gồm có động vật đẻ trứng (một số loài bò sát, chim), động vật đẻ con (thú).
• Sinh sản hữu tính đã tạo ra những cá thể mới đa dạng, kết hợp được các đặc tính tốt của bố và mẹ. Vì vậy, chúng thích nghi hơn trước điều kiện môi trường luôn thay đổi.
3.4. Tìm hiểu một số ứng dụng của sinh sản hữu tính ở sinh vật
- Trong thực tiễn, tuỳ thuộc vào nhu cầu sản phẩm mà con người đã tác động vào từng giai đoạn khác nhau của sinh sản hữu tính. Qua đó, con người chủ động tạo ra con giống vật nuôi, cây trồng theo nhu cầu; tạo ra con lại có sức sống tốt, năng suất cao.
- Trong sinh sản ở thực vật, phấn hoa không có khả năng di chuyển nên sự thụ phấn phải nhờ gió hay một số loài động vật như ong, bướm.
- Dựa trên cơ sở đó, con người đã thụ phấn cho hoa bằng cách lấy nhị của hoa này đưa vào đầu nhuỵ của hoa cùng loài nhằm đảm bảo sự tạo quả như hoa bí ngô, hoa dưa chuột.
👨👩👧👦 Thảo luận
25. Theo em, sinh sản hữu tính có những ưu điểm nào? Con người đã ứng dụng sinh sản hữu tính trong thực tiễn nhằm mục đích gì?
- Ưu điểm của sinh sản hữu tính: Kết hợp được các đặc tính tốt có ở cả cơ thể đực và cơ thể cái, đảm bảo sức sống của cơ thể con tốt, thích nghi được với các điều kiện môi trường khác nhau.
- Mục đích của ứng dụng sinh sản hữu tính trong thực tiễn: Tạo ra các giống vật nuôi, cây trồng theo nhu cầu như có sức sống tốt hơn, năng suất cao hơn,…
✍️ Ghi nhớ
Ứng dụng sinh sản hữu tính trong thực tiễn nhằm tạo ra các giống vật nuôi và cây trồng mới cho năng suất cao, chất lượng tốt, thích nghi tốt với điều kiện môi trường và đáp ứng nhu cầu của con người.
BÀI TẬP
✍️ Bài tập
1. Quan sát hình bên:
a) Nêu hình thức sinh sản ở nấm men.
b) Mô tả bằng lời sự sinh sản của nấm men.
c) Nêu đặc điểm của nấm men con mới được hình thành.
a) Hình thức sinh sản của nấm men trong hình: mọc chồi.
b) Mô tả bằng lời sự sinh sản của nấm men: Cơ thể nấm ban đầu → Hình thành chồi (chưa có nhân) → Phân chia nhân và tế bào chất → Chồi con hình thành trên cơ thể ban đầu (có đầy đủ màng tế bào, tế bào chất và nhân) → nấm men con.
c) Đặc điểm của nấm men con mới được hình thành: Nấm men con mọc chồi ngay trên cơ thể ban đầu và không tách khỏi cơ thể mẹ.
✍️ Bài tập
2. Lựa chọn đáp án đúng về quá trình sinh sản hữu tính ở thực vật.
A. Hình thành giao tử đực và giao tử cái - Thụ phấn – Thụ tinh - Kết hạt, tạo quả.
B. Hình thành giao tử đực và giao tử cái - Thụ tinh - Thụ phấn - Kết hạt, tạo quả.
C. Hình thành giao tử đực và giao tử cái - Thụ phấn - Kết hạt, tạo quả - Thụ tinh.
D. Hình thành giao tử đực và giao tử cái - Kết hạt, tạo quả - Thụ phấn - Thụ tinh.
- Đáp án đúng là: A.
- Quá trình sinh sản hữu tính ở thực vật diễn ra theo trình tự: Hình thành giao tử đực và giao tử cái – Thụ phấn – Thụ tinh – Kết hạt, tạo quả.
✍️ Bài tập
3. Hoàn thành các đoạn thông tin sau bằng cách sử dụng các từ gợi ý: thụ tinh, hoa lưỡng tính, hoa đơn tính, sinh sản sinh dưỡng, sự thụ phấn.
a) Sự hình thành các cá thể mới từ cơ quan sinh dưỡng của mẹ được gọi là ...(1)... b) Hoa có bộ phận sinh sản đực hoặc cái. Một bông hoa như vậy được gọi là ...(2)...
c) Sự chuyển hạt phấn đến đầu nhuỵ của hoa trên cùng một cây hoặc trên một cây hoa khác cùng loài được gọi là ...(3)...
d) Sự kết hợp của giao tử đực và cái được gọi là ...(4)...
(1) sinh sản sinh dưỡng
(2) hoa đơn tính
(3) sự thụ phấn
(4) sự thụ tinh
✍️ Bài tập
4. Nêu sự khác biệt giữa sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở thực vật bằng cách hoàn thành bảng sau:
|
Đặc điểm |
Sinh sản vô tính |
Sinh sản hữu tính |
|
Giao tử tham gia sinh sản |
Không có. |
Giao tử đực và giao tử cái. |
|
Cơ quan sinh sản |
Sinh sản bằng bào tử và sinh sản sinh dưỡng (rễ, thân,
lá). |
Hoa. |
|
Đặc điểm cây con hình thành |
Cây con sinh ra giống nhau và giống cây ban đầu. |
Tạo ra những cây con mới đa dạng, kết hợp được các
đặc tính tốt của cây bố và mẹ. |
|
Ví dụ |
Đoạn thân, củ của cây khoai lang cho cây mới. |
Hạt của cây mướp mọc lên cây mướp mới. |
✍️ Bài tập
5. Hãy nêu những phương pháp nhân giống vô tính ở thực vật trong thực tiễn và cho ví dụ.
Những phương pháp nhân giống vô tính ở thực vật trong thực tiễn và cho ví dụ:
- Phương pháp giâm cành: cắt một đoạn thân, cành, lá, rễ hoặc ngọn cây cắm hoặc vùi vào đất. Ví dụ như xương rồng, hoa hồng, rau muống, rau ngót,…
- Phương pháp chiết cành: lấy đất bọc xung quanh một đoạn thân hay cành đã bóc bỏ lớp vỏ. Khi chỗ đó mọc rễ sẽ cắt rời cành đem đi trồng. Ví dụ: bưởi, chanh, cam,…
- Phương pháp ghép cành: Lấy một đoạn thân, cành hay chồi của cây này ghép lên thân hay gốc của cây khác sao cho ăn khớp với nhau. Ví dụ: Ghép mắt táo, ghép cành hoa hồng Pháp và gốc thân cây tầm xuân,…
- Nuôi cấy tế bào và mô thực vật: Lấy các tế bào từ các phần khác nhau của cơ thể thực vật nuôi trong môi trường dinh dưỡng thích hợp để tạo nên cây con hoàn chỉnh. Ví dụ: chuối, hoa lan, sâm Ngọc Linh,…
