MỤC TIÊU
- Mô tả được sơ lược cấu trúc của hệ Mặt Trời, nêu được các hành tinh cách Mặt Trời các khoảng cách khác nhau và có chu kì quay khác nhau.
- Nêu được Mặt Trời và các sao là các thiên thể tự phát sáng, các hành tinh và sao chổi phản xạ ánh sáng mặt trời.
- Sử dụng tranh ảnh (hình vẽ hoặc học liệu điện tử) chỉ ra được hệ Mặt Trời là một phần nhỏ của Ngân Hà.
TÓM TẮT KIẾN THỨC
💡 Mở đầu
Khi quan sát bầu trời đêm, chúng ta nhìn thấy rất nhiều các ngôi sao sáng. Thực tế chúng là những gì?
🌟 Lời giải chi tiết 🌟
Các ngôi sao thực chất là một khối khí có bề mặt nhiệt độ rất cao. Ngôi sao có nhiệt độ bề mặt thấp nhất cũng tới 3 000K, nhiệt độ bề mặt cao nhất cỡ 50 000K. Vì thế, các ngôi sao tự phát ra ánh sáng.
1. CẤU TRÚC CỦA HỆ MẶT TRỜI
1.1. Tìm hiểu hệ Mặt Trời
Trong hệ Mặt Trời, các hành tinh quay quanh Mặt Trời còn các vệ tinh quay quanh các hành tinh.
👨👩👧👦 Thảo luận
1. Hãy kể tên các hành tinh, vệ tinh xuất hiện trong hình 45.1.
- Các hành tinh xuất hiện trong hình là: Mặt trời, Thuỷ tinh, Kim tinh, Trái Đất, Hoả tinh, Mộc tinh, Thổ tinh, Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh.
- Các vệ tinh xuất hiện trong hình là: Mặt Trăng - là vệ tinh của Trái Đất.
👨👩👧👦 Thảo luận
2. Tính từ Mặt Trời ra thì Trái Đất là hành tinh thứ bao nhiêu trong hệ Mặt Trời?
Tính từ Mặt Trời ra thì Trái Đất là hành tinh thứ 3 trong hệ Mặt Trời.
👨👩👧👦 Thảo luận
3. Các hành tinh có chuyển động quanh Mặt Trời không? So sánh chiều chuyển động quanh Mặt Trời của các hành tinh.
- Các hành tinh có chuyển động quanh Mặt Trời.
- Chiều chuyển động quanh Mặt Trời của các hành tinh cùng một chiều.
✍️ Ghi nhớ
- Hệ Mặt Trời (hay Thái Dương hệ) là một hệ hành tinh có Mặt Trời ở trung tâm và các thiên thể nằm trong phạm vi lực hấp dẫn của Mặt Trời.
- Trong hệ Mặt Trời, ngoài Mặt Trời còn có hai nhóm:
• Nhóm một gồm 8 hành tinh và các vệ tinh của chúng.
• Nhóm hai gồm các tiểu hành tinh, sao chổi và các khối bụi thiên thạch.
1.2. Tìm hiểu các đặc trưng của 8 hành tinh
Chu kì chuyển động quanh Mặt Trời của một hành tinh là khoảng thời gian để nó chuyển động được một vòng quanh Mặt Trời.
Bảng 45.1. Một vài đặc trưng của 8 hành tinh lớn
|
Thiên thể |
Khoảng cách đến Mặt Trời (AU) |
Chu kì chuyển động quanh Mặt Trời |
|
Thuỷ tinh (Mercury) |
0,39 |
87,96 ngày |
|
Kim tinh (Venus) |
0,72 |
224,68 ngày |
|
Trái Đất (Earth) |
1,00 |
365,25 ngày (1 năm) |
|
Hoả tinh (Mars) |
1,52 |
1,88 năm |
|
Mộc tinh (Jupiter) |
5,20 |
11,86 năm |
|
Thổ tinh (Saturn) |
9,54 |
29,45 năm |
|
Thiên Vương tinh (Uranus) |
19,19 |
84,07 năm |
|
Hải Vương tinh (Neptune) |
30,06 |
164,8 năm |
(Số liệu từ International Astronomical Union năm 2017)
👨👩👧👦 Thảo luận
4. Dựa vào số liệu trong bảng 45.1, em hãy so sánh khoảng cách từ các hành tinh tới Mặt Trời với khoảng cách từ Trái Đất tới Mặt Trời. Hành tinh nào gần Mặt Trời nhất hành tinh nào xa Mặt Trời nhất?
- Khoảng cách từ Thủy tinh, Kim tinh đến Mặt Trời gần hơn so với khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời.
- Khoảng cách từ Hỏa tinh, Mộc tinh, Thổ tinh, Thiên Vương tinh, Hải Vương tinh xa hơn so với khoảng cách từ Trái Đất đến Mặt Trời.
- Hành tinh gần Mặt Trời nhất là Thủy tinh.
- Hành tinh xa Mặt Trời nhất là Hải Vương tinh.
📝 Củng cố
Hành tinh nào trong hệ Mặt Trời gần Trái Đất nhất? Nó cách Trái Đất bao nhiêu kilômét?
- Hành tinh gần Trái Đất nhất là Kim tinh.
- Kim tinh cách Trái Đất: 1,00 – 0,72 = 0,28 AU = 41 887 440 Km.
👨👩👧👦 Thảo luận
5. Nêu sự liên hệ giữa chu kì chuyển động quanh Mặt Trời của các hành tinh và khoảng cách từ các hành tinh tới Mặt Trời.
- Các hành tinh chuyển động quanh Mặt Trời với chu kì là khác nhau.
- Khoảng cách từ các hành tinh khác nhau tới Mặt Trời là khác nhau.
✍️ Ghi nhớ
• Khoảng cách từ các hành tinh khác nhau tới Mặt Trời là khác nhau.
• Các hành tinh chuyển động quanh Mặt Trời với chu kì khác nhau.
2. ÁNH SÁNG CỦA CÁC THIÊN THỂ
Tìm hiểu ánh sáng của các thiên thể
- Mặt Trời và các ngôi sao thực chất là một khối khí có nhiệt độ bề mặt rất cao. Nhiệt độ bề mặt của Mặt Trời khoảng 6000 K. Ngôi sao có nhiệt độ bề mặt thấp nhất cũng tới 3000 K, nhiệt độ bề mặt cao nhất cỡ 50 000 K. Vì thế, Mặt Trời và các sao tự phát ra ánh sáng (hình 45.2).
- Sao chổi là loại “hành tinh” chuyển động quanh Mặt Trời theo những quỹ đạo rất dẹt. Các hành tinh và sao chổi có nhiệt độ bề mặt thấp hơn nhiệt độ các sao rất nhiều.
- Khi sao chổi tiến gần Mặt Trời, các phần tử hơi nước bị “thổi” ra tạo thành cái đuôi phản xạ ánh sáng mặt trời rất đẹp (hình 45.4).
👨👩👧👦 Thảo luận
6. Quan sát hình 45.3 và cho biết các hành tinh có tự phát ra ánh sáng không? Vì sao?
- Các hành tinh không thể tự phát ra ánh sáng.
- Vì nếu như nó tự phát ra ánh sáng thì toàn bộ bề mặt của nó phải sáng, chứ không phải bị khuyết 1 phần như hình.
+ Chúng ta nhìn được các hành tinh là do nó nhận được ánh sáng từ Mặt Trời và phản xạ lại mắt ta.
📝 Củng cố
Vào ban đêm, chúng ta có thể nhìn thấy ánh sáng từ các hành tinh như Kim tinh Hoả tinh, ... Ánh sáng đó có được là do đâu?
Vào ban đêm, chúng ta có thể nhìn thấy ánh sáng từ các hành tinh như Kim tinh, Hỏa tinh,... Ánh sáng đó có được là do hấp thụ ánh sáng từ Mặt Trời và phản xạ lại mắt ta.
♻️ Vận dụng
Chu kì quay quanh Mặt Trời của Hoả tinh được gọi là một năm Hoả tinh. Em hãy cho biết một năm Hoả tinh bằng bao nhiêu ngày trên Trái Đất.
Một năm Hỏa Tinh là 1,88 năm bằng (1,88 . 365, 25) = 686,67 ngày trên Trái Đất.
✍️ Ghi nhớ
• Mặt Trời và các ngôi sao là thiên thể có thể tự phát ra ánh sáng.
• Các hành tinh và sao chổi phản xạ ánh sáng mặt trời.
3. HỆ MẶT TRỜI TRONG NG N HÀ
Tìm hiểu Ngân Hà và vị trí hệ Mặt Trời trong Ngân Hà
📖 Mở rộng
• Các sao tồn tại trong vũ trụ thành những hệ thống tương đối độc lập với nhau.
• Hệ thống sao gồm nhiều loại sao và tinh vẫn được gọi là Thiên Hà.
• Thiên Hà của chúng ta có tên là Milky Way hay còn được biết đến với tên gọi quen thuộc là Ngân Hà. Nó là một hệ phẳng giống như một cái đĩa chứa vài trăm tỉ ngôi sao, trong đó có Mặt Trời.
• Từ Trái Đất, chúng ta chỉ nhìn được hình chiếu của Thiên Hà trên vòm trời, như một dải sáng trải ra trên bầu trời đêm.
👨👩👧👦 Thảo luận
7. Khi quan sát bầu trời đêm, vào những đêm không trăng, chúng ta thường nhìn thấy những gì?
Khi quan sát bầu trời đêm, vào những đêm không trăng, chúng ta thường nhìn thấy những ngôi sao lấp lánh trên bầu trời, và dải sáng bạc vắt ngang bầu trời là dải ngân hà.
♻️ Vận dụng
Em hãy cho biết các thiên thể số 4, 6, 8 trong hình bên là những hành tinh nào trong hệ Mặt Trời.
Số 4 là Trái Đất, số 6 là Mộc tinh, số 8 là Thiên Vương tinh.
✍️ Ghi nhớ
Hệ Mặt Trời chỉ là một phần nhỏ của Ngân Hà, nằm ở rìa Ngân Hà và cách tâm một khoảng cỡ ⅔ bán kính của nó.
BÀI TẬP
✍️ Bài tập
1. Ngân Hà là
A. Thiên Hà trong đó có chứa hệ Mặt Trời.
B. một tập hợp nhiều Thiên Hà trong vũ trụ.
C. tên gọi khác của hệ Mặt Trời.
D. dải sáng trong vũ trụ.
Ngân Hà là Thiên Hà trong đó có chứa hệ Mặt Trời.
⟹ Chọn đáp án A
✍️ Bài tập
2. Hành tinh nào trong hệ Mặt Trời xa Trái Đất nhất? Nó cách Trái Đất bao nhiêu AU?
- Hành tinh xa Trái Đất nhất trong Hệ Mặt Trời là Hải Vương tinh.
- Hải Vương tinh cách Trái Đất: 30,06 - 1,00 = 29,06 (AU).
✍️ Bài tập
3. Mặt Trăng có thể được xem là một hành tinh nhỏ trong hệ Mặt Trời hay không? Tại sao?
Mặt trăng không phải là một hành tinh nhỏ trong hệ Mật Trời. Vì Mặt Trăng là vệ tinh tự nhiên của Trái Đất.
✍️ Bài tập
4. Em hãy tìm thông tin và cho biết trong hệ Mặt Trời, hành tinh nào có nhiệt độ trung bình bề mặt cao nhất? Thấp nhất? Nhiệt độ đó khoảng bao nhiêu?
- Hành tinh có nhiệt độ trung bình bề mặt cao nhất là Kim tinh, trên 4 600°C.
- Hành tinh có nhiệt độ trung bình bề mặt thấp nhất là Thiên Vương tinh, - 2240°C.
✍️ Bài tập
5. Hoàn thành các thông tin bằng cách đánh dấu ✔ vào các ô theo mẫu bảng sau:
Thiên thể |
Tự phát sáng |
Không tự phát sáng |
Thuộc hệ Mặt Trời |
Không thuộc hệ Mặt Trời |
Sao Mộc |
✓ |
✓ |
||
Sao Bắc Cực |
✓ |
✓ |
||
Sao Hỏa |
✓ |
✓ |
||
Sao chổi |
✓ |
✓ |
